27.08.2025 w Instytucie Polskim w Düsseldorfie miała miejsce debata z udziałem polskich i niemieckich historyków nt. pamięci historycznej oraz różnic społeczno-kulturowych w sposobach przeżywania historii. Wydarzenie odbyło się w przededniu niemieckiej, nazistowskiej napaści na Polskę 1 września 1939 r. W dyskusji zorganizowanej przez Instytut Polski w Düsseldorfie we współpracy z Uniwersytetem Heinricha Heinego w Düsseldorfie oraz Gerhart-Hauptmann-Haus Düsseldorf wzięli udział: prof. dr hab. Robert Traba, Instytut Studiów Politycznych, Polska Akademia Nauk, prof. dr Anke Hilbrenner, Katedra Historii Europy Wschodniej, Uniwersytet im. Heinricha Heinego Düsseldorf, prof. dr Peter Oliver Loew, Niemiecki Instytut ds. Polski w Darmstadt, moderacja: Bartosz Dudek, Redakcja Polska radia Deutsche Welle.

W oficjalnym powitaniu Radca-Minister Rafał Sobczak, Dyrektor Instytutu Polskiego w Düsseldorfie, zwrócił uwagę na okazję, z jakiej zorganizowano to wydarzenie: „Dzisiaj wspominamy 86. rocznicę niemieckiej napaści na Polskę 1 września 1939 r. – datę, która stała się początkiem niewyobrażalnego cierpienia dla milionów ludzi. Dla Polski II wojna światowa wiąże się ze stratą ponad pięciu milionów obywateli, w tym około trzech milionów Żydów i ponad dwóch milionów Polaków. Do dziś doświadczenia te stanowią centralny element zbiorowej pamięci Polaków. Z kolei w Niemczech w centrum uwagi znajduje się pamięć o Shoah”.

Centralnym zagadnieniem debaty było pytanie o to, czy pamięć historyczna polskiego i niemieckiego społeczeństwa może się tak diametralnie różnić? Uczestnicy dyskusji byli zdania, że raczej powinniśmy mówić o „polifonii pamięci”. Prof. Traba podkreślił, że ów wielogłos ma swe źródła w konkurujących ze sobą pamięciach dotyczących tego samego wydarzenia historycznego, tych samych niemiecko-polskich „miejsc pamięci”.  Jak zaznaczył prof. Traba istotne jest także różne użycie terminu „pamięć historyczna”. W Niemczech prawie nie ma pamięci o przebiegu wojny, raczej o jej zakończeniu, kiedy to wojna bezpośrednio dotknęła Niemców.

W ocenie prof. Loewa temat okupacji niemieckiej w Polsce został w Niemczech poruszony bardzo późno i do dziś zajmuje niewiele miejsca w niemieckiej świadomości historycznej. W przeciwieństwie do Polski, gdzie cały okres okupacji od 1 września 1939 r. do 8 maja 1945 r. jest silnie obecny w zbiorowej pamięci i przynależy obok dyskursu publicznego o wojnie, do ważnych doświadczeń rodzinnych, które w kolejnych pokoleniach są pielęgnowanie i manifestowane. Ponadto wciąż żyjący świadkowie historii wzmacniają łączność międzypokoleniową i pośredniczą w transmisji doświadczeń niemieckiej okupacji.

W tym kontekście Prof. Hilbrenner przytoczyła słowa amerykańskiego historyka Timothy Snydera, iż łatwiej identyfikować się z ofiarami z bliższego otoczenia (rodzina, miasto, kraj), co sprawia, że często rozmywa się pamięć o doświadczeniach zapośredniczonych z dalszych źródeł.

Ważnym tematem dyskusji były także formy przeciwdziałania rosnącej liczbie fałszywych wiadomości dotyczących wydarzeń historycznych, jakie pojawiają się  w mediach społecznościowych. Uczestnicy zauważyli jednocześnie, że dobrze przygotowane informacje w intrenecie mogą z powodzeniem przekazywać treści historyczne szerokiej publiczności.

W debacie żywo uczestniczyła zgromadzona publiczność, która nierzadko włączała się aktywnie i z zaangażowaniem emocjonalnym w dyskusję, co wskazuje jak ważnym wciąż zagadnieniem pozostaje doświadczenie i trauma II wojny światowej.

W wydarzeniu uczestniczyli przedstawiciele lokalnych środowisk kulturalnych, akademickich, polityków samorządowych, w tym parlamentu Nadrenii Północnej – Westfalii, Konsulatu Generalnego RP w Kolonii, niemieckich nauczycieli historii i przedstawicieli instytucji pamięci z regionu. 

Relacja z dyskusji w Duesseldorfie w Polskim Radiu