ზედა სიმონეთის არქეოლოგიური კვლევები (2024 წელი)
2024 წელს პროფესორ კრუკოვსკის სახელობის ინტერდისციპლინურმა კვლევითმა ცენტრმა გააგრძელა არქეოლოგიური კვლევები საქართველოში. გათხრები ჩატარდა პოლონურ-ქართული ინტერდისციპლინური პროექტის ფარგლებში, სახელწოდებით Kutaisi Archaeological Landscape Project (KALP), რომელსაც კრუკოვსკის ცენტრი ახორციელებს საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ეროვნული სააგენტოსთან თანამშრომლობით 2017 წლიდან. აღნიშნული პროექტის ნაწილია პოლონურ-ქართული არქეოლოგიური ექსპედიცია, რომლის ფარგლებში პირველი ერთობლივი მუშაობა პოლონეთის ინსტიტუტთან 2018 წელს დაიწყო.
2024 წელს ექსპედიცია მუშაობდა ზედა სიმონეთის არქეოლოგიურ ძეგლზე, რომელიც ქუთაისიდან რამდენიმე კილომეტრში მდებარეობს. წინასწარი კვლევებით დადგინდა, რომ ეს ადგილი იყო დასახლება, რომელიც არსებობდა ადრეული ბრინჯაოს ხანიდან რომაული პერიოდის გავლენების ჩათვლით, შესაძლოა ადრეულ შუა საუკუნეებამდეც. თუმცა, ზედა სიმონეთში ჩატარებულმა სამაშველო არქეოლოგიურმა კვლევებმა კიდევ ერთხელ გააოცა მკვლევრები და ხელი შეუწყო არა მხოლოდ აღნიშნული დასახლების, არამედ მრავალქრონოლოგიური ნეკროპოლისის აღმოჩენას. გათხრების ტერიტორიაზე აღმოჩენილია სხვადასხვა პერიოდის სამარხები და ქვის შენობის საძირკვლის ფრაგმენტები, რაც ადგილის მრავალფეროვან ისტორიაზე მიუთითებს.
ზედა სიმონეთში აღმოჩენილი სამარხებიდან აღსანიშნავია პიტოსური სამარხები, ქვის კონსტრუქციებით შემოსაზღვრული სამარხები და ორმული სამარხები. პიტოსური სამარხი გულისხმობს დაკრძალვის ტიპს, როდესაც გარდაცვლილს ათავსებდნენ დიდ კერამიკულ ჭურჭელში, პიტოსში, რომელიც ამ მიზნით ორად იყო გაჭრილი. პიტოსის ერთი ნაწილი გამოიყენებოდა კუბოს სახით, მეორე კი – სახურავად. თავდაპირველად, პიტოსები გამოიყენებოდა საკვების, წყლის, ზეთის ან მარცვლეულის შესანახად, მაგრამ ბევრი ძველი კულტურის, განსაკუთრებით ხმელთაშუა ზღვის აღმოსავლეთ ნაწილსა და კავკასიაში, ისინი ტრაპეზისა და სამარხისთვისაც იყენებდნენ. პიტოსში დაკრძალვა ხშირად მიუთითებდა გარდაცვლილის შედარებით მაღალ სოციალურ და მატერიალურ სტატუსზე.
ზედა სიმონეთში აღმოჩენილი პიტოსური სამარხი I-II საუკუნეებით თარიღდება, რაც დასტურდება კოლხეთში რომაული გავლენების პერიოდისთვის დამახასიათებელი სამარხის ინვენტარით. პიტოსში ნაპოვნია ორი ადამიანის ძვლები, რაც მიუთითებს პიტოსის მეორედ გამოყენებაზე. პირველი დაკრძალვის ძვლები გადანაცვლებული იყო, რათა ადგილი დაეთმო მეორე სხეულისთვის. პიტოსში ასევე აღმოჩნდა რკინის მოღუნული დანა (სიგრძით 30 სმ-ზე მეტი), ბრინჯაოს სამაჯურები და ბეჭედი, კარგად შემონახული ბრინჯაოს სანაჭერი, რკინის სამაგრი, ბრინჯაოს ზანზალაკები, მინის პასტის მძივები და რამდენიმე ჭურჭელი, მათ შორის ერთ-ერთი მთლიანად შემონახული მოხატული ჭურჭელი.
პიტოსური სამარხის გარდა, ზედა სიმონეთში აღმოჩენილია ორმული სამარხები, რომლებიც არალეგალური სამთო მოღვაწეობით დაზიანებული იყო. ერთ-ერთში ნაპოვნია ადამიანის ძვლები, მათ შორის თავის ქალა და ხერხემლის ზედა ნაწილი. ეს სამარხიც I-II საუკუნეებით თარიღდება. სამარხის ინვენტარში შედიოდა მთლიანად შემონახული შავი, გაპრიალებული ჭურჭელი და დაახლოებით 200 მინის პასტის მძივი, რომლებიც გარდაცვლილის კისერზე იყო განთავსებული. სამწუხაროდ, ნაწილი ინვენტარისა გაქრა ან განადგურდა XX საუკუნეში, რაც დაკავშირებულია ძეგლის გაძარცვასთან და უკანონო მანგანუმის მოპოვების მცდელობებთან.
ზედა სიმონეთში ჩატარებულმა პირველმა კვლევებმა ხელი შეუწყო რეგიონის ისტორიისა და კულტურის უკეთ გაგებას, აგრეთვე ადგილის მრავალშრიანი ისტორიის ჩვენებას. კვლევები განხორციელდა პოლონეთის ინსტიტუტის (თბილისი), თერჯოლის მუნიციპალიტეტის მერის მანუჩარ რობაქიძის, მერის პირველი მოადგილის ზვიად ბაზაძის და თერჯოლის კულტურის, ხელოვნებისა და ტურიზმის ცენტრის დირექტორის, სოსო დავითაძის დახმარებით. სწორედ მათი თანადაფინანსებით განხორციელდა სამაშველო კვლევები ზედა სიმონეთში 2024 წლის სეზონზე
