31 maja, w Ambasadzie RP w Tokio odbyła się uroczystość przekazania do Polski obrazu „Madonna z Dzieciątkiem”, będącego polską stratą wojenną, odnalezioną na aukcji w Tokio w styczniu 2022 r.
W uroczystości udział wzięli: ambasador RP w Japonii Paweł Milewski, dyrektor Departamentu Restytucji Dóbr Kultury w MKiDN Elżbieta Rogowska, dyrektor Działu Sztuki Użytkowej w Mainichi Auction Inc. Yoshiaki Onoyama, Gautier Moysset z Mainichi Auction Inc. oraz dyrektor Instytutu Polskiego w Tokio Urszula Osmycka.
Po raz pierwszy w historii polska strata wojenna została odnaleziona na Dalekim Wschodzie, w Japonii. Obraz „Madonna z Dzieciątkiem powraca do Polski na mocy porozumienia zawartego pomiędzy Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP a japońskim domem aukcyjnym Mainichi Auction Inc.
W styczniu 2022 r. pracownik Departamentu Restytucji Dóbr Kultury Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP odnalazł na aukcji w Tokio obraz „Madonna z Dzieciątkiem” przypisywany Alessandro Turchiemu (1578-1649), którego kompozycja i parametry pozwalały przypuszczać, że mamy do czynienia z obrazem zrabowanym przez Niemców w czasie II wojny światowej z kolekcji Lubomirskich znajdującej się w pałacu w Przeworsku (na południu Polski). Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP oraz dom aukcyjny Mainichi Auction Inc. nawiązałomerytoryczny dialog mający na celu ustalenie proweniencji obrazu i zidentyfikowanie jego tożsamości. Polscy eksperci przeprowadzili oględziny, a w dalszej kolejności stronie japońskiej przekazany został wniosek restytucyjny i analiza potwierdzająca tożsamość obrazu. Po zapoznaniu się z historią dzieła i jego losami, Mainichi Auction Inc. w porozumieniu z posiadaczem obrazu, zdecydowało się przekazać obraz do Polski bez żadnych kosztów. Podkreślenia wymaga fakt bardzo profesjonalnej postawy domu aukcyjnego, który wykazał się dużym zrozumieniem wobec podejmowanych przez polski resort kultury działań restytucyjnych, mających na celu rzetelne ustalenie prawdy historycznej o tym obiekcie. Godnym najwyższego uznania jest honorowy gest przekazania przez Mainichi Auction Inc. obrazu do Polski.
Od momentu pozyskania pierwszych informacji o odnalezieniu w Tokio obrazu „Madonna z Dzieciątkiem” pracownicy Departamentu Restytucji Dóbr Kultury Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP z pomocą niezależnych ekspertów – historyków sztuki i konserwatorów malarstwa – prowadzili badania, które wykazały, że obraz został zagrabiony przez Niemców w 1940 r. Świadczy o tym m.in. jeden z głównych dowodów grabieży, jakim jest opracowany przez okupantów katalog najważniejszych zagrabionych z polskich zbiorów dzieł sztuki „Sichergestellte Kunstwerke im Generalgouvernement”, w którym obraz ten został ujęty pod pozycją 145, zaś wszystkich skatalogowanych obiektów było 521. Wiele z tych dzieł zostało wywiezionych do Niemiec. Duża część zabytków szczęśliwie powróciła do Polski w ramach akcji rewindykacyjnej tuż po zakończeniu wojny, jak na przykład „Dama z gronostajem” Leonarda da Vinci czy „Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem” Rembrandta, jednak wiele sklasyfikowanych w nim zabytków, w tym „Portret młodzieńca” Rafaela, nie zostało odnalezionych i widnieją w bazie strat wojennych prowadzonej przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP.
Pierwszy znany archiwalny dokument potwierdzający istnienie w polskich zbiorach obrazu „Madonna z Dzieciątkiem” toSpis obrazów olejnych, rycin i medalionów oraz broni w pałacu Henryka Lubomirskiego w Przeworsku [1823]. W dokumencie wskazano wcześniejszego właściciela obrazu – Stanisława Kostkę Potockiego (1755-1821), wybitnego polityka, historyka sztuki i kolekcjonera, założyciela jednego z pierwszych w Polsce muzeów sztuki w Pałacu w Wilanowie. S. K. Potocki obraz ten najprawdopodobniej zakupił w czasie jednej ze swoich licznych podróży do Włoch pomiędzy rokiem 1772 a 1797. W momencie wybuchu II wojny światowej dzieło znajdowało się w Pałacu Lubomirskich w Przeworsku, który znalazł się wówczas pod okupacją niemiecką. Podstawę przeworskich zbiorów stanowiła galeria obrazów, kolekcja rzeźb, zbrojownia oraz archiwum rodowe. W czasie II wojny światowej obraz został wywieziony do Niemiec i ślad po nim zaginął. Pod koniec lat 90. XX wieku został sprzedany na aukcji w Nowym Jorku jako obraz autorstwa Alessandra Turchiego, niemniej jednak atrybucja ta nie została potwierdzona.
Tekst opracowany na podstawie komunikatu prasowego MKiDN RP.
Zdjęcia: Instytut Polski w Tokio / Przemysław Śliwiński
