Artikel ter gelegenheid van de deelname van Poolse auteurs aan het BD Comic Strip Festival in Brussel. Door Piotr Kasiński

(…)

Gedurende tientallen jaren in de twintigste eeuw, waren geïllustreerde verhalen een mannenwereld – ook in Polen. Nochtans ontbrak het niet aan vrouwen die met succes strips begonnen te creëren. De populairste tekenares was Szarlota Pawel, auteur van de bijzonder populaire avonturenseries – « Jonka, Jonek en Kleks » en van het humoristische «Winnie de Hel» („Kubuś Piekielny”), dat op ironische wijze het dagelijkse leven beschreef in het Polen van de jaren 1980.

De serie strips voor kinderen « Jonka, Jonek en Kleks » werd gemaakt in de jaren 70. Het eerste verhaal werd gepubliceerd in « De wereld van jongeren » („Świat Młodych”) ; Deze serie is een fantastisch, vaak zelfs surrealistisch avontuur, vol magie, dat gaat over de evolutie van drie vrienden : Jonka en Jonek – twee adolescenten en Kleks, een fantasieheld, een figuur gemaakt van blauwe inkt. Jonka en Jonek nemen deel aan een heleboel ongelooflijke avonturen buiten de werkelijkheid, waarin ze worden getekend door Kleks. De avonturiers trekken een maffe en ingebeelde wereld in, om onvergetelijke verhalen te beleven. De drie helden ontmoeten er tal van magische en fantastische personages.

Grażyna Dłużniewska, was al even getalenteerd. Opvallend bij haar, zijn de de kaders en de teksten in ‘banderol’ op, een lange strook geplooid papier, waarin je de tekst kan lezen. Via haar leerden kinderen de helden Bromba, Fikander of Makawity kennen, die werden bedacht door Maciej Wojtyszko en Krystyna Wójcik. Deze laatste publiceerde in de jaren 1970 strips in de pers in de steden Wrocław en Łódź. Nadien werd het wachten tot de jaren  90 om een nieuwe generatie tekenaressen en scenaristes te zien opstaan.

Grażyna Dłużniewska illustreerde, onder andere « De dertiende veer van Eufemia » van Maciej Wojtyszko. Ze werkte ook met hem samen voor andere boeken. « De dertiende veer van Eufemia » is het verhaal van Apollo en Eufemia die een gat ontdekten in de kosmos, dat leidde naar een ander universum. Deze expeditie naar een ongekende dimensie staat vol van interessante avonturen en dramatische ervaringen. Een simpel en aangenaam verhaal in en fantasiewereld.

Zeker, het laatste decennium van het laatste millenium was een moeilijke periode voor de Poolse strip (Poolse uitgeverijen stortten in, desinteresse in het nieuwe nationale werk, acteurs zonder toegang tot de markt), maar dat heeft grote schrijfsters als Aleksandra Spanowicz, Agnieszka Papis, Sylwia Restecka en Joanna Sanecka niet verhinderd om toch te verschijnen in de anthologie van strips, in magazines en in ontelbare albums.

De beste jaren, niet alleen voor de vrouwelijke strip, maar ook voor het geheel van de Poolse strip, kwamen eind van de eenentwintigste eeuw en dan vooral in het tweede decennium. De uitgeversmarkt stabiliseerde, met een aantal uitgevers dat zich van naderbij interesseerde in  Poolse auteurs. Dat heeft het aantal events en stripfestivals aanzienlijk doen toenemen in aantal en betekenis. De media hebben er tenslotte toe bijgedragen dat de verhalen van strips en grafische vertellingen niet langer werden bekeken als louter vermaak voor kinderen. Maar vooral, de creatie van strips was in Polen niet langer het domein van een klein, vrij hermetisch en vooral mannelijk groepje artiesten. Het aantal vrouwelijke auteurs en illustratrices groeide gestaag. Elk jaar werd hun talent gepubliceerd in een groeiend aantal strips, ze deelden hun bekwaamheid en ze vielen daarvoor in de prijzen.  

Op dit moment is de Poolse, vrouwelijke stripwereld een allegaartje van tientallen creatievelingen, die publiceren in onafhankelijke magazines, volledige albums en populaire series in de officiële distributie bij de grootste uitgeverijen. Doorbraken in het buitenland zijn steeds gewaagder. Het meest recente voorbeeld komt van Maria Rostocka met haar sensationele album « Eind juli » („Koniec lipca”). Deze sociale comics, gepubliceerd door Kultura Gniewu, heeft het publiek, de critici en juryleden gecharmeerd. Sommigen kondigden aan dat  « Eind juli » hét album was van het 31-ste Internationale Festival voor strips en spelen in Łódź, terwijl anderen het de eerste plaats toebedeelden bij het BD Festival in Warschau („Komiksowa Warszawa”). Eind 2021 debuteerde Maria Rostocka op de Franse markt en meteen stond ze op de lijst van genomineerden voor de Grote Prijs in Angoulême, één van de grootste stripfestivals in Europa.

Maria Rostocka brengt een stuk van haar kindertijd door in Frankrijk, waar ze het lezen ontdekt aan de hand van strips. Ze studeert daarna aan het ‘lycée français René Goscinny’ in Warschau en studeert schilderkunst. Lang maakt ze series schilderijen, vervolgens tekeningen met gouache verf vooraleer ze korte verhalen begint te schilderen in stripvorm. Dat laat haar toe om een plaatsje te veroveren in de kleine wereld van de Poolse strips. In 2013 schrijft ze mee aan « De beer, de kat en het konijn » met haar man Michał Rostocki, een boek dat werd gepubliceerd in Polen en later vertaald naar het Frans door de Éditions Michel Lagarde. Daarop legt ze zich toe op het schrijven van « Eind juli », een boek, geïnspireerd door de onafhankelijke cinema en de romans van Jane Austen. Markant is de sfeer van een dorp vlakbij Warschau, waar de grootvader van de schrijfster leefde. Er is oud en nieuw, nostalgie van het voorbije, optimisme van de toekomst en het vreemde gevoel om te leven in een wereld waar dat alles zich vermengt. ‘Op vakantie bij haar grootmoeder, die niet los te maken is van haar TV, trekt Alek op met zijn vriend, de zus van de vriend en de honden.  Er is niks anders te doen, het is eind juli.’ In de Officiële selectie voor het Festival van Angoulème 2022.

Bij de meest erkende, hedendaagse cartoonisten van Polen moeten we Joanna Karpowicz vermelden, met haar albums « Lippenrood » („Szminka”) en « Zure appel » („Kwaśne jabłko”). Daarnaast ook de scenario’s van Jerzy Szyłak, twee delen van de verhalen van « Anastasia » („Anastazja”) van Magdalena Lankosz en de artbooks van de « Anubis » ;

Joanna Karpowicz vertelt:
« « Lippenrood » (Poolse titel: Szminka) was mijn eersrte strip die gepubliceerd werd (Mandragora, 2003). Het verhaal is geschreven door Jerzy Szylak, scenarist en Pools theoricus voor literatuur en cultuur, ook gekend voor zijn passie voor criminele en duistere complotten. Zoals hij het beschrijft is « lippenrood een kwestie van misdaad. De ene begaan in een donker straatje met een mes erbij en de andere begaan met de hulp van woorden, beschuldigingen, insinuaties en mentaal misbruik van het slachtoffer. Het hoofdpersonage van Lippenrood, Michal Pawluk,is een politieman, die bezeten is om een gevaarlijke moordenaar en psychopaat te vatten en te straffen. Hij is overtuigd om dat te doen, tot elke prijs. De situatie lijkt eenvoudig: misdaad en straf. De motivatie van de personages is echter verre van eenvoudig. Dit komische verhaal bevat dramatisch scènes en toont vreselijke misdaden. Maar de ergste misdaden zijn diegenen die je niet kunt zien. » De actie speelt zich af in Krakau. Wie de stad kent, zal zich herkennen in sommige plaatsen.»

Agnieszka Świętek is de schrijfster van « Rufus » in een scenario van Bartosz Sztybor en van  « Kleine beloftes » („Obiecanki”), dat werd uitgeroepen tot best Poolse album op het 29-ste MKFiG in Łódź ; Unka Odya, schreef de serie « Brom » – een fantasieverhaal voor jongeren, waarvan het eerste deel de prijs wegkaapte van ‘beste Poolse album’ op het 30-ste IFCG ; Anna Krztoń schreef het album « Pak jezelf op » („Weź się w garść”) en vele autobiografische fanzines en Katarzyna Witerscheim creëerde de historische serie « Helena Wiktoria ».

Rufus is een wolf, maar hij begrijpt niet goed wat dat betekent. Het enige wat hij weet is dat andere dieren bang zijn van hem en hem proberen te vermijden. Als gevolg heeft Rufus zich al lang neergelegd bij het feit dat niemand hem wil adopteren. Zijn leven neemt een andere wending als een familie schapen beslist zich over hem te ontfermen. Rufus bevindt zich plots in een wereld waarin hij kan ontdekken wie hij echt is. Rufus viel in de prijzen bij de derde editie van « Stripwedstrijd voor de kinderen van Janusz Christa ».

Maar laat ons vooral niet vergeten om Agata Wawryniuk te vermelden, die de 24-ste prijs kreeg op MFKiG als album van het  jaar voor « Polish-English conversations » („Rozmówki polsko-angielskie”) ; Marta Falkowska, schrijfster van de serie voor kinderen « Dit is Tosia » („Oto Tosia”), maar die ook schrijft voor volwassenen; Edyta Bystroń, die publiceert in fanzines en ook volledige albums schrijft, onder andere « Verplichte ontmoeting » („Zebranie obowiązkowe”) en «Alles zal branden op het eind » („Na koniec wszystko spłonie”) ; Agnieszka Surma met de serie voor kinderen « Pikapidula » en Barbara Okrasa, Monika Laprus-Wierzejska, Anna Helena Szymborska, Beata Sosnowska en nog veel andere artiestes…

« Polish-English Conversations » is het geschreven en geïllustreerd verslag van een teleurstellende reis naar Londen door Agata Wawryniuk. Ze verlaat Polen om van haar vrijheid te genieten als burger van de Europese Unie en gaat werken in het Verenigd Koninkrijk. Daarbij heeft Wawryniuk te maken met gevoelens van teleurstelling, consternatie en spijt. Haar verhaal weerspiegelt dat van veel Polen en andere personen van Oost-Europa, die een ‘beter leven’ tegemoet gaan. Wawryniuk geeft in haar woorden en zwart-wit-tekeningen een definitie van migratie en toont daarvan de zonnige kant en de schaduwkant.  Deze graphic novel werd genomineerd als Best Comic Book van 2012, kreeg ook een prijs van het magazine Hiro, een beurs als beste debuut en bereikte ook de finale van de talentenwedstrijd van de Poolse Radio 3.

Alle hierboven vermelde auteurs hebben hun eigen herkenbare stijl en gebruiken heel verschillende technieken – van eenvoudige zwart-wit tekening, via alle soorten digitale technieken, tot klassieke schilderkunst met olieverf. De onderwerpen waarover ze vertellen verschillen al evenzeer. Fictieverhalen, verschillende visies op menselijke relaties, gevoelens en emoties domineren – ook in de verhalen voor de jongste lezers. Maar in de vrouwelijke strip is er evengoed plaats voor humor, fantasie, avontuur en sensatie.

(…) Het is fijn om te zien dat meer en meer namen van vrouwelijke stripauteurs verschijnen op de cover van strips, gepubliceerd in het buitenland. Op de Franstalige markt is Marzena Sowa erg gekend, de scenariste van de serie « Marzi ». Die is razend populair en gaat over de kindertijd van de protagoniste tijdens het communisme in Polen. Daarnaast heeft ze ook veel andere strips gepubliceerd in Polen en in het buitenland.  Een daarvan is « Fougère sauvage cette nuit » („Tej nocy dzika paprotka”), getekend door Berenika Kołomycka – een uitstekende illustratrice, die ook de serie voor kinderen « Le Petit Renard et le Grand Sanglier » „Malutki Lisek i Wielki Dzik”, publiceerde in het buitenland.

De serie « Marzi » is ontstaan toen een Poolse ging studeren in Frankrijk en daar een striptekenaar ontmoette. Hij luisterde naar de herinneringen uit haar kindertijd en vond de verhalen smakelijk, pikant, zeer fris en doordrongen van emoties. « Marzi » is een verzameling vertellingen over een nog niet erg gekend land, het Polen van voor en nadien na de val van de Muur, bekeken door de ogen van een kind en nadien een adolescente en een studente.

De illustratrice Zosia Dzierżawska, heeft, in samenwerking met de scenariste Charlotte Malterre-Barthes, het album « Eileen Gray » gecreëerd, over het leven en het werk van de beroemde architecte. Het album werd gepubliceerd in  het Verenigd Koninkrijk, in Canada en in de Verenigde Staten. Ook Katarzyna Niemczyk en Marianna Strychowska hebben de Verenigde Staten op hun actief. De eerste met de serie « Mockingbird » en de tweede tekende voor het scenario van Aleksandra Motyka de beroemde serie « The Witcher » (« Wiedźmin”). Vorig jaar debuteerde tekenares Magdalena Kania op het Amerikaanse continent, in een samenwerking met scenarist Maciej Kur. Hun gezamenlijk werk « Delisie » werd in het Engels gepubliceerd in de VS en vertaald naar het Frans in Canada. Het duo heeft ook een intrigerende komedie gemaakt voor jonge lezers, « Emilka Sza ».

Het lijkt nog maar een begin, maar wij hopen dat het aantal Poolse scenaristes en illustratrices dat publiceert in het buitenland zal blijven groeien.