Marian Ruzamski – Sztuka pamięci

Pierwsza monograficzna wystawa prac Mariana Ruzamskiego poza Polską

8 maja, w 80. rocznicę zakończenia II wojny światowej, w Centrum Sztuk Prześladowanych w Solingen otwarto wystawę poświęconą twórczości i osobie polskiego malarza Mariana Ruzamskiego, więzionego w niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym i zagłady Auschwitz-Birkenau.
Instytut Polski w Düsseldorfie jest współorganizatorem wystawy, która powstała we współpracy z Centrum Sztuk Prześladowanych oraz Muzeum – Zamek Tarnowskich w Tarnobrzegu. Przedmowę do katalogu wystawy napisał Marian Turski.
W przemówieniu otwierającym wystawę dyrektor Instytutu Polskiego w Düsseldorfie, Radca-Minister Rafał Sobczak, na podstawie biografii Mariana Ruzamskiego nakreślił kontekst historyczny wybuchu II Wojny Swiatowej, przedstawił straty poniesione przez Polskę podczas okupacji niemieckiej, a także wskazał na potrzebę kontynuowania dialogu i współpracy polsko-niemieckiej.

W wydarzeniu wzięli udział burmistrz Solingen Tim Kurzbach, prezydent Tarnobrzega Łukasz Nowak, Pełnomocnik kraju związkowego Nadrenia Północna-Westfalia ds. walki z antysemityzmem, życia żydowskiego i kultury pamięci Sylvia Löhrmann, przedstawiciele parlamentu krajowego, korpusu konsularnego oraz przedstawiciele lokalnej sceny artystycznej i kulturalnej.

Wystawa będzie prezentowana w Solingen do 14 września 2025 roku. Następnie od jesieni tego roku będzie w Tarnobrzegu, a w 2026 roku w Krakowie.

8.5. – 14.9.2025

Centrum Sztuk Prześladowanych, Wuppertaler Str. 160, 42653 Solingen

https://www.verfolgte-kuenste.com/wechselausstellungen/marian-ruzamki-kunst-der-erinnerung

Wystawa Centrum Sztuk Prześladowanych w Solingen we współpracy z Fundacją Współpracy Polsko-Niemieckiej, Instytutem Polskim w Düsseldorfie i Fundacją Obywatelską Gerda Keimera w Solingen.

100 lat po ostatniej wystawie indywidualnej. 80 lat po śmierci – twórczość Mariana Ruzamskiego wraca w centrum uwagi publicznej.

Sztuka jako świadectwo

Dzieła sztuki mogą wyrażać to, co niewypowiedziane. Przekazują historię nie tylko w faktach, ale także w uczuciach – i łączą nas z doświadczeniami tych, którzy je stworzyli. Wystawa „Marian Ruzamski. Sztuka pamięci” poświęcona jest artyście, który zachwyca nie tylko niezwykłym światem koloru i głębi, ale także swoim losem. Ruzamski podczas Drugiej Wojny Światowej został deportowany do Auschwitz, a w 1945 r. zginął w obozie Bergen-Belsen. Jego prace powstałe w Auschwitz są cichym oporem przeciwko zapomnieniu – wyrazem nadziei w czasach wielkiej ciemności.

Artysta Marian Ruzamski (1889-1945)

„Mimo entuzjastycznych recenzji i wystaw w najbardziej prestiżowych salonach II Rzeczypospolitej, nigdy nie udało mu się zaistnieć w czołówce polskich malarzy XX wieku. Nawet po Drugiej Wojnie Światowej nie udało się przywrócić go zbiorowej pamięci”. – Tadeusz Zych, 2025

Marian Ruzamski był wrażliwym obserwatorem otoczenia. Jego obrazy przedstawiają portrety, pejzaże i sceny z życia codziennego – zawsze przepojone głębokim człowieczeństwem. Jest jednym z artystów, których twórczość została niemal wymazana przez prześladowania. Wystawa jest pierwszą kompleksową prezentacją jego pełnego dorobku – hołdem dla wielkiego polskiego malarza i świadka Zagłady.

Dramatyczne wstrząsy ostatniego stulecia ukształtowały życie Mariana Ruzamskiego: urodzony w Lipniku koło Bielska-Białej w 1889 roku, pochodził z rodziny zróżnicowanej kulturowo. Jego matka była francuską Żydówką, a ojciec polskim notariuszem. Jako obywatel ówczesnych Austro-Węgier, młody, bardzo utalentowany artysta musiał w 1914 roku zrezygnować ze stypendium w Paryżu i opuścić Francję, ponieważ na początku wojny stał się „wrogim cudzoziemcem”. Podczas I. Wojny Światowej wojska rosyjskie deportowały go do Charkowa. Powrócił z zawieruchy rewolucyjnej do wolnego, młodego państwa polskiego z ciężką traumą. Podczas niemieckiej okupacji Polski w czasie Drugiej Wojny Światowej, Ruzamski został uznany za Żyda i homoseksualistę w 1943 r., deportowany przez Niemców do Auschwitz, a następnie do Bergen-Belsen, gdzie zmarł 80 lat temu, 8 marca 1945 r., na krótko przed zakończeniem wojny.

Ale chociaż życie Ruzamskiego było przyćmione wojną, prześladowaniami i przemocą, jego prace opowiadają inną historię. Jego obrazy charakteryzują się głębokim człowieczeństwem, scenami z życia codziennego i niemal unoszącą się lekkością – jakby mijał nas inny, spokojny wiek. Są to poetyckie, nawiedzające obrazy, które przypominają letnie krajobrazy, a nie terror i zniszczenie.

Inicjator Marian Turski (1926-2025)

Pomysłodawcą wystawy jest Marian Turski – historyk, dziennikarz i ocalały z Auschwitz. Przez całe życie walczył z zapomnieniem, o demokrację i prawa człowieka.

Jego słowa „Auschwitz nie spadł z nieba. Zaczęło się od drobnych przejawów nietolerancji i antysemityzmu, od rasizmu. O tym trzeba pamiętać: Nie zaczęło się od komór gazowych”. przypominają nam do dziś. Turski towarzyszył powstawaniu tej wystawy na krótko przed śmiercią. Jego przedmowa do katalogu została ukończona na kilka dni przed śmiercią 18 lutego 2025 roku. Wystawa jest mu dedykowana.

Sztuka pamięci

W 2025 roku przypada 80. rocznica zakończenia II wojny światowej – okazja do zatrzymania się i ponownego zastanowienia nad tym, jak dziś pamiętamy o katastrofalnych wydarzeniach z pierwszej połowy XX wieku. Wystawa prac Mariana Ruzamskiego jest artystycznym wkładem w to upamiętnienie. Skupia się na jednostkowym losie, który dla wielu jest wzorcowy, a jednocześnie pokazuje, że pamięć to nie tylko przestroga, ale także dziedzictwo kulturowe. W czasach, gdy narracje historyczne są coraz częściej kwestionowane, wystawa podkreśla znaczenie sztuki jako medium świadomości historycznej. Przypomina nam, że droga do pojednania prowadzi przez zrozumienie – i że to zrozumienie często zaczyna się w ciszy obrazu.

Wystawa powstała we współpracy z Muzeum Zamek Tarnowskich w Tarnobrzegu i Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau. Partnerem wystawy jest także Instytut Polski w Duesseldorfie. Wspierają ją Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej, Fundacja Obywatelska Gerda Kaimera w Solingen oraz inni sponsorzy. Po wstępnej prezentacji w Centrum Sztuki Prześladowanej, wystawa zostanie pokazana w Tarnobrzegu, ostatnim miejscu zamieszkania Ruzamskiego, a wiosną 2026 roku w Pałacu Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie Ruzamski miał swoją ostatnią indywidualną wystawę 100 lat wcześniej.

W ramach przygotowań do wystawy w dniach 4-5 września 2024 r. w Centrum Sztuk Prześladowanych odbyła się polsko-niemiecka konferencja „Pamięć o przeszłości, kształtowanie przyszłości” poświęcona życiu i twórczości Mariana Ruzamskiego oraz walce z antysemityzmem.