Data: 14 stycznia – 5 luty
Miejsce: Metro Kinokulturhaus, Johannesgasse 4, 1010 Wiedeń
Informacje i bilety: www.filmarchiv.at

Z okazji objęcia prezydencji Polski w Radzie UE w pierwszej połowie 2025 r. prezentujemy 13 niezwykłych filmów fabularnych 13 najbardziej znanych i najważniejszych polskich reżyserów z lat 1948-1988. W ciągu tych czterech dekad polskie kino rozwinęło swój międzynarodowy profil, który charakteryzuje się czujnością polityczną, eksperymentami formalnymi i celnymi obserwacjami społeczeństwa. Pomimo groźby cenzury, filmy odzwierciedlają swój czas powstania, kwestionują oficjalne narracje historyczne i wielokrotnie wywołują debaty – także za granicą: kino, które jest zarówno odporne, jak i poetyckie.

Rok 1948 to kluczowy rok w historii polskiego kina: OSTATNI ETAP to pierwszy pełnometrażowy film fabularny poruszający temat horrorów, które miały miejsce w obozach zagłady Auschwitz-Birkenau. W tym samym czasie w Łodzi powstała państwowa szkoła filmowa, która miała kształcić reżyserów i operatorów jako socjalistyczny ośrodek szkoleniowy, ale wkrótce wyprodukowała wpływowe pokolenie młodych artystów. Wyszkoleni we włoskim neorealizmie, znaleźli własne ścieżki i formy ekspresji, które miały niewiele wspólnego z politycznymi wytycznymi. Ważnymi tematami są początkowo skomplikowana niedawna przeszłość Polski, rola ruchu oporu i Powstanie Warszawskie latem 1944 r. Zamiast zbiorowego kultu bohaterów, reżyserzy tacy jak Munk i Wajda skupiają się na jednostce: różnicując swoich bohaterów, nadając im na wskroś ludzkie cechy (dobre i złe) i przecinając swoje historie ironicznymi załamaniami, krytycznie dystansują się od oficjalnego tworzenia legend.

W latach sześćdziesiątych wpływ Nowej Fali na młode pokolenie był szczególnie widoczny. NÓŻ W WODZIE Romana Polańskiego sam w sobie wyznacza początek nowej fali: filmu osadzonego w teraźniejszości, poszukującego nowego języka filmowego i przekładającego go na spotkanie mieszczańskiej pary i zbuntowanego studenta. W BARIERZE Jerzy Skolimowski idzie o krok dalej, przenosząc bohatera (także swoje alter ego) estetycznej serii obrazów na margines społeczeństwa. „Egzystencjalizm zamiast socjalizmu” to motto, a »zbawienie« leży po drugiej stronie żelaznej kurtyny. Z kolei Krzysztof Zanussi porusza w swoich filmach kwestie naukowe, filozoficzne i moralne, wiążąc się z obszarem napięć, który od lat 70. coraz bardziej zajmował polskie kino: Jak możliwe lub niemożliwe jest życie w socjalizmie?

Nierozwiązywalna sprzeczność między społeczno-polityczną utopią a rzeczywistością stała się widoczna najpóźniej na początku lat 80-tych, kiedy przez kraj przetoczyła się fala strajków. Solidarność walczyła o lepsze warunki życia i pracy, ale została zepchnięta do podziemia po ogłoszeniu stanu wojennego w latach 1981-1983 i delegalizacji związków zawodowych. Władza i wstrząsy były odzwierciedlane na wiele różnych sposobów w ówczesnym kinie. Niemniej jednak „wiatr zmian” powoli wieje również w Polsce, zwiastując kolejny nowy początek. Ale to już inna historia.

FLORIAN WIDEGGER

Seksmisja
Reżyseria: Juliusz Machulski
PL 1984, 122 min., OVD

W służbie nauki dwaj badacze Max i Albert zgłaszają się na ochotnika do trzyletniego eksperymentu głębokiego snu. Po przebudzeniu okazuje się jednak, że mają 50 lat. Ziemia jest skażona odpadami nuklearnymi, a ocaleni żyją w podziemnych miastach. Przyszłość ma jednak jedną dobrą stronę: w tym nowym, wspaniałym świecie nie ma już mężczyzn. Zła wiadomość dla dwóch reliktów przeszłości, które teraz muszą zostać zintegrowane z nowym porządkiem społecznym, jeśli to konieczne, siłą… Zabawna satyra wojenna Machulskiego science fiction gender jest nie tylko pełna aluzji do zbliżającego się końca bloku wschodniego i celuje w propagandę państwową, ale także krytykuje systemy totalitarne i ich pruderię. (fw)

Wtorek 14.1., godz. 19:00 ǀ Środa 5.2., godz. 20:30

Krótki film o zabijaniu / A SHORT FILM ABOUT KILLING
Reżyseria: Krzysztof Kieślowski
PL 1988, 85 min, OmeU

Piąta część cyklu DEKALOG Kieślowskiego, rozbudowana do postaci filmu kinowego, obraca się wokół przykazania „Nie zabijaj” – i niespodziewanie przyniosła reżyserowi międzynarodową sławę. W filmie krzyżują się drogi trzech różnych mężczyzn: świeżo wykwalifikowanego i idealistycznego prawnika Piotra, młodego, rozczarowanego Jacka i nieprzyjaznego taksówkarza. Po tym, jak Jacek brutalnie morduje taksówkarza bez wyraźnego powodu, zostaje złapany i, pomimo wstawiennictwa prawnika, skazany na śmierć. W ten sposób bezprawne morderstwo zostaje pozornie odpokutowane przez morderstwo zgodne z prawem. Film podkreśla brutalność i bezsensowność, przedstawiając wydarzenia w niemal trzeźwy, protokolarny sposób, ale kąpiąc swój świat w niegościnnym, zielonkawo-brązowym świetle przy użyciu ekstremalnych filtrów kolorystycznych. (fw)

Środa 15.1., godz. 18:00 ǀ Sobota 25.1., godz. 17:30

Ostatni etap / THE LAST STAGE
Reżyseria: Wanda Jakubowska
PL 1948, 110 min., OmeU

Żydowska tłumaczka Marta Weiss zostaje internowana w obozie zagłady Auschwitz-Birkenau. Jest jedyną osobą z rodziny, która przeżyła, ponieważ naziści wciąż chcą skorzystać z jej usług. W obozie dołącza do kobiecej komórki ruchu oporu z różnych narodów… Reżyserka Wanda Jakubowska, sama więźniarka Auschwitz, częściowo kręci zdjęcia w terenie i z ocalałymi, co nadaje filmowi szczególnie nawiedzony i dokumentalny charakter. Film jest niczym innym jak pierwszym wstrząsającym i wciąż aktualnym ważnym dziełem poświęconym Holokaustowi. (fw)

Środa 15.01, godz. 20:45 (z wprowadzeniem Gregora Holzingera, Mauthausen Memorial)

Piątek 24.1., godz. 18:15

Bariera  / BARRIER
Reżyseria: Jerzy Skolimowski
PL 1966, 81 min., OmeU

Po co czekać na starość, skoro można jeździć nowoczesnym samochodem z piękną kobietą u boku? Bezimienny student medycyny porzuca więc swoje dotychczasowe życie i rozpoczyna nowe: „Nasze cyniczne, zgorzkniałe pokolenie wciąż jest zdolne do wielkich namiętności”. Surrealistyczny taniec obrazów i idei, któremu towarzyszy awangardowa jazzowa ścieżka dźwiękowa Krzysztofa Komedy – wyprzedzająca swoje czasy. (fw)

Czwartek 16.1, godz. 18:15 ǀ Środa 29.1, godz. 21:00

Iluminacja / ILLUMINATION
Reżyseria: Krzysztof Zanussi
PL 1973, 91 min., OmeU

Wgląd w życie: Franciszek studiuje fizykę, bo ma nadzieję, że nauki przyrodnicze go oświecą. Kiedy styka się z bolesnymi eksperymentami na ludziach i zwierzętach, szokuje go brak empatii kolegów. Nieszczęśliwie się zakochuje i musi być świadkiem śmierci swojego najlepszego przyjaciela… Zanussi przetwarza małe i duże trzęsienia ziemi biografii w bardzo złożony traktat o sednie nauki, prawdy i człowieczeństwa. (fw)

Wtorek 16.1., godz. 20:30 ǀ Wtorek 30.1., godz. 18:00

Eroica
Regie: Andrzej Munk
PL 1957, 78 Min., OmdU

Der Warschauer Aufstand von August bis Oktober 1944 zählt zu den zentralen Ereignissen der polnischen Geschichte und war lange Gegenstand kontroverser Debatten. Andrzej Munk, der zu früh verstorbene Erneuerer des polnischen Films, verweigert sich romantischer Heldenverehrung. Aus der Symphonie wird eine Groteske, seine Protagonisten sind entweder verschlagene Schürzenjäger auf Botengang oder zermürbte Offiziere in einem Gefangenenlager. (fw)

Piątek 17.1., godz. 18:00 ǀ Piątek 31.1., godz. 18:00

Matka Joanna od Aniołów / MOTHER JOAN OF THE ANGELS
Jerzy Kawalerowicz
PL 1961, 108 min., OmeU

Niepokojące wieści dochodzą z klasztoru. Podobno Wcielony i jego demony sieją tam spustoszenie. Zakonnice spaliły nawet na stosie miejscowego księdza. Teraz jezuicki ksiądz ma wnieść światło w ciemność – ale wkrótce znajduje się w głębokim kryzysie wiary, wywołanym przez jego na wskroś światowe uczucia do matki przełożonej … Zainspirowany wydarzeniami w XVII-wiecznej Francji – które Ken Russell później ponownie oceni w THE DEVILS – Kawalerowicz negocjuje relacje władzy swoich czasów w ekspresyjnych obrazach: „Chciałem zrobić film o ludzkiej naturze i jej wrodzonej reakcji na ucisk i narzucone jej prawa”. (fw)

Sobota 18.1., godz. 19:30 ǀ Wtorek 28.1., godz. 18:00

Przesłuchanie / INTERROGATION
Reżyseria: Ryszard Bugajski
PL 1982/89, 117 min., OmeU

Na początku lat 50. piosenkarka Tonia wraz z kolegami muzykami wyrusza w trasę koncertową po kraju. Po nocy spędzonej na piciu budzi się pewnego ranka w więzieniu. Ściga ją tajna policja. Funkcjonariusze próbują uzyskać od niej obciążające informacje na temat znajomego i nie stronią od brutalnych fizycznych i psychicznych metod tortur. Rozpoczynają się wielomiesięczne, torturujące przesłuchania, które wyzwalają w Toni niewyobrażalne siły oporu… Film Bugajskiego, wyrzucony na lata do szafy z trucizną jako „antykomunistyczny”, krążył najpierw jako podziemny fenomen na VHS, zanim został dopuszczony do publicznego pokazu w 1989 roku. Wściekły rozrachunek ze stalinowską tyranią staje się ogólnie obowiązującym, porywającym manifestem przeciwko terrorowi i despotyzmowi. (fw)

Niedziela 19.1., godz. 18:30 ǀ Środa 29.1., godz. 18:30

NÓŻ W WODZIE / DAS MESSER IM WASSER
Reżyseria: Roman Polański
PL 1962, 94 min.

Roman Polański w swoich filmach wielokrotnie opowiada o ludziach uwięzionych – czy to w warszawskim getcie, domu na wybrzeżu, salonie w Nowym Jorku, czy, jak tutaj, najpierw w samochodzie, a potem na żaglówce. I raz po raz udowadnia, że więzienia są przede wszystkim w nas samych. Tak też jest w jego debiutanckim filmie, który od razu otrzymał nominację do Oscara: Para z klasy średniej jedzie na weekend nad jezioro. Po drodze zabierają młodego autostopowicza. To, co zaczyna się jako nieszkodliwa wymiana zdań, powoli przeradza się w agresywną rywalizację między dusznym dziennikarzem a zbuntowanym nieznajomym. Taką, w której sympatie coraz bardziej się zmieniają. Prosta konstelacja staje się niejednoznaczną, niezwykle ekscytującą kameralną grą. (fw)

Poniedziałek 20.1., godz. 20:30 ǀ Poniedziałek 3.2., godz. 18:00

Popiół i diament / ASHES AND DIAMONDS
Reżyseria: Andrzej Wajda
PL 1958, 101 min., OmeU

Maj 1945: Niemcy poddały się, ale wojna w Polsce trwa nadal, a ci, którzy walczyli z nazistami, teraz skupiają się na nowych okupantach ze Wschodu. Maciek i Andrzej, dwaj młodzi żołnierze, otrzymują rozkaz zabicia wysoko postawionego komunisty. Ponieważ przy pierwszej próbie giną dwie niewinne osoby, za drugim razem chcą wypaść lepiej i złapać swój cel na przyjęciu w hotelu. Ale gdy czekają na swoją szansę, odzywa się w nich poczucie winy … Mocne zakończenie trylogii Wajdy o wojennych traumach jego pokolenia jest uszlachetnione niemal niesamowitą obecnością jego genialnego i pełnego sprzeczności głównego aktora Zbigniewa Cybulskiego, nie bez powodu nazywanego „polskim Jamesem Deanem”. (fw)

Wtorek 21.1., godz. 20:30 ǀ Sobota 1.2., godz. 18:00

Na srebrnym globie / ON THE SILVER GLOBE
Reżyseria: Andrzej Żuławski
PL 1988, 166 min, OmeU

Po awaryjnym lądowaniu na pustynnej planecie astronauci stają się przywódcami plemiennej kultury szamanistycznej. Po tym, jak nagrania wideo z tego prymitywnego świata docierają na Ziemię, astronauta Marek udaje się na Srebrną Planetę, gdzie zostaje uznany za zbawcę, ale wkrótce staje się dowódcą armii w brutalnej wojnie. Opierając się na opowiadaniu swojego wuja, Żuławski tworzy planetarną mitologię zanurzoną w wizjonerskich obrazach i orgiastycznych scenach tłumu. Po dwóch latach zdjęć, z których część odbywała się w najodleglejszych zakątkach Ziemi, dalsze prace nad filmem zostały wstrzymane ze względu na systemowe aluzje. Dopiero w 1988 roku udało się Żuławskiemu uzupełnić fragmentaryczną wersję o objaśniające komentarze. Bezkompromisowo złożona epopeja – obowiązkowa pozycja w kinie! (fw)

Sobota 25.1., godz. 20:30 ǀ Niedziela 2.2., godz. 19:45

Sanatorium pod Klepsydrą / THE HOURGLASS SANATORIUM
Reżyseria: Wojciech Has
PL 1973, 119 min., OmeU

Wojciech Has od dzieciństwa podziwiał opowiadania i obrazy artysty Brunona Schulza, rozstrzelanego przez hitlerowców w getcie w 1942 roku, któremu oddaje hołd w tym filmie. Józef chce odwiedzić ciężko chorego ojca w sanatorium. Łatwiej powiedzieć niż zrobić, bo droga tam okazuje się coraz bardziej surrealistycznym, kafkowskim labiryntem, w którym zawieszone są prawa przestrzeni i czasu: Jego ojciec, który w rzeczywistości nie żyje, nadal żyje, a Józef jest w stanie podróżować do własnej przeszłości w tej krainie czarów. To, co znajduje w swoich wspomnieniach, przeplata się ze współczesną historią Polski między melancholią, beznadzieją i zniszczeniem. Ulubiony film Luisa Buñuela i Ingmara Bergmana, którzy przyznali mu Nagrodę Jury w Cannes. (fw)

Niedziela 26.1., godz. 17:30 ǀ Sobota 1.2., godz. 20:00

Aktorzy prowincjonalni / PROVINCIAL ACTORS
Reżyseria: Agnieszka Holland
PL 1979, 122 min., OmeU

Pełnometrażowy debiut Agnieszki Holland, prawdopodobnie najbardziej znanej obecnie polskiej reżyserki filmowej, oscyluje wokół pytania, co tak naprawdę oznacza tworzenie sztuki. Dla aspirującego aktora Krzysztofa główna rola w sztuce teatralnej jest wielką szansą, dla znanego już reżysera z miasta – rutyną. Światy zderzają się, a uparty entuzjazm jednego będzie kosztował drugiego więcej niż tylko wsparcie zespołu … Lakoniczna komedia służy jako alegoria represyjnych warunków, na jakie artyści wszelkiego rodzaju byli narażeni za żelazną kurtyną i okazuje się być „uroczo krytycznym do ironicznie sarkastycznego obrazu polskiej sceny kulturalnej” (Josef Schnelle). Uhonorowany nagrodą FIPRESCI w Cannes. (fw)

Niedziela 26.1., godz. 20:30 ǀ Wtorek 4.2., godz. 18:30

Organizator: Filmarchiv Austria, Instytut Polski w Wiedniu