Toen op 3 mei 1791 de Vierjarige Sejm (Parlement), ofwel Grote Sejm, de Regeringswet van het Pools-Litouwse Gemenebest aannam, later de Grondwet van 3 mei, werd de Pools-Litouwse staat de eerste van Europa en de tweede ter wereld die een grondwet goedkeurde. Voor die tijd was het een vooruitstrevende en gedurfde juridische akte die aanzette tot hervormingen. Het was ook een bekroning van de eeuwenoude banden tussen Polen en Litouwen.

Vandaag vieren we de 230ste verjaardag van die goedkeuring van de Grondwet van 3 mei door de laatste Poolse koning en de Groothertog van Litouwen, Stanisław August Poniatowski. Het is de moeite waard om te vermelden, dat deze grondwet o.a. de tripartite van de macht introduceerde en het politiek systeem hervormde, door een meer gelijke verdeling van de rechten van alle inwoners van Polen. De Grondwet drukte ook de wil uit van Polen om onafhankelijk te zijn, na de Eerste Poolse Deling, uitgevoerd door Oostenrijk, Pruisen en Rusland in 1772.

De Grondwet van 3 mei, samen met de Wederzijdse Garantie van de Twee Naties aangenomen door de Sejm op 20 oktober 1791, versterkte ook de unie tussen de Poolse en Litouwse naties. De akte verzekerde onder meer een pariteit van 1 op 1 voor Polen en Litouwers voor alle regeringszaken. We kunnen met trots beweren dat de leiders van de beide volkeren en staten, ondanks alle verschillen, erin geslaagd zijn om efficiënt samen te werken op een cruciaal moment in hun bestaan. Dat blijft tot op vandaag de samenwerking en de vriendschap tussen Warschau en Vilnius inspireren.

Helaas werden de ambitieuze hervormingen, die doorgevoerd zouden worden op basis van de nieuwe grondwet, gedwarsboomd door een gewapende interventie van het Russisch leger in 1792. De grondwet van 3 mei was als juridische akte formeel niet meer van kracht in november 1793, door een resolutie van de Sejm, die bijeengeroepen was door Rusland en Pruisen in Grodno. In datzelfde jaar voerden de twee staten de Tweede Poolse Deling uit.

Uiteindelijk verdween de Pools-Litouwse unie van de Europese kaart voor meer dan 120 jaar met de Derde Poolse Deling in 1975, door Oostenrijk, Pruisen en Rusland. Dit feit was in tegenspraak met alle principes van internationaal recht. Het werd pas teniet gedaan op het einde van Wereldoorlog I, toen in 1918 Polen en Litouwen hun onafhankelijkheid herwonnen als twee soevereine staten.

In het Onafhankelijke Polen werd de herdenking van de Grondwet van 3 mei sinds 1919 een nationale feestdag. Toen later het feest opgeheven was – in de oorlog, tijdens de bezetting door Duitsers en Sovjets en onder het communistisch bewind – bleven veel Polen het toch vieren. Sinds 1990 viert de soevereine Republiek Polen opnieuw de Grondwet van 3 mei als een officiële feestdag.

De grondwet van 3 mei en de Wederzijdse Garantie van de Twee Naties zijn een onderdeel van de eeuwenlange erfenis van de relaties tussen Polen en Litouwen. De toenmalige goedkeuring vormt de basis voor de huidige samenwerking van onze staten binnen de Europese unie en de NATO.

Naast hun verleden, hebben Polen en Litouwen ook vandaag nog gezamenlijke projecten op het vlak van energie en transport, die voor heel Europa voordelig zijn. Bovendien streven ze naar meer veiligheid op wereldvlak, zeker in deze regio.

Verwijzend naar het gemeenschappelijk erfgoed van de Unie, ondersteunen beide landen ook de buurlanden: Oekraïne, dat vandaag zijn soevereiniteit en territoriale integriteit bewaakt tegenover Russische agressie en occupatie en de Wit-Russen, die vrijheid en democratie verdienen in een onafhankelijke staat.

AGENDA

AGENDA

Bezoek de online tentoonstelling ‘Het verhaal van de Eerste Europese grondwet’ 

Bezoek deze gratis tentoonstelling, alsof je echt in het Pools Historisch Museum rondloopt! Dankzij adembenemende visuele effecten, beleef je op een didactische manier de vele gebeurtenissen in de geschiedenis van Polen, vanuit je zetel.

Start je bezoek here.

Geniet van online concerten 

Dalia Kuznecovaitė (viool) & Timoteusz Bies (piano) 

Bekijk het concert hier tot 15 mei. 

Saint Christopher’s Chamber Orchestra in het Paleis van de Groothertogen in Vilnius  

„Dzień, który zmienił historię”- De dag, die de geschiedenis veranderde. Een programma met Litouwse en Poolse componisten, georganiseerd door de Poolse Ambassade en het Pools Instituut in Vilnius en de Litouwse Minister van Buitenlandse Zaken.  Bekijk het concert hier tot 15 mei.

Lithuanian-Polish Youth Orchestra en het New Ideas Chamber Orchestra NICO 

Programma: Solist Janusz Wawrowski (viool), dirigent Gediminas Gelgotas. Werk van M. K. Čiurlionis, W. Kilar, J. I. Paderewski, G. Gelgotas. Bekijk het concert hier tot 15 mei.

Bekijk de documentaire “3 Maja, Czyli Dziś” – (3 mei, Dus Vandaag) 

De grondwet van 3 mei was een stap in de richting van het Europa van vandaag. In deze documentaire geven experts uit Polen, Litouwen en Duitsland ons een antwoord op de vraag – waarom hebben de gebeurtenissen van 1791 geleid tot wat vandaag als de Eerste Europese Grondwet wordt beschouwd? De focus ligt op de context waarin dit grote historische feit plaatsvond. Regisseur: Cyprian Demianiuk / Script: Piotr Kornobis. 

Bekijk hier.

Openluchttentoonstelling in Brussel 

Tot 24 mei kan je voor de Ambassade van Polen en het Pools Instituut in Brussel een openluchttentoonstelling bekijken over de Grondwet van 3 mei.   

Addres: Galliërslaan, 29. (Metro Mérode) 

Podcast & Film  ‘Europa’s eerste grondwet – Waarom 3 mei 1791 zo belangrijk is’ 

Gedurende een 46 minuten lange film/podcast, geproduceerd door het Pools Cultureel instituut in Londen en opgenomen in het Koninklijk Kasteel in Warschau, vertelt de Britse historicus Richard Butterwick-Pawlowski over de historische en geopolitieke context, die leidde tot de Grondwet van 3 mei 1791 en analyseert de interessantste gebeurtenissen.  

Beluister de podcast / Bekijk de film

“Straszny Dwór”/ “The Haunted Manor”, Opera door Stanislaw Moniuszko. 

Volgens Waldemar Dąbrowski, de directeur van Teatr Wielki, kan je Straszny Dwór zien als een patriottisch manifest. Moniuszko’s meesterwerk, één van de beroemdste Poolse opera’s, die zich afspeelt halverwege de 18de eeuw, gaat inderdaad over eer en ridderschap, maar vooral over het diepe Poolse gevoel. Meer info hier. 

Beleef hier de opname van deze opera in vier akten met als dirigent Andriy Yurkevych (3u15).