Artikel ter gelegenheid van de deelname van Oekraïense auteurs aan het BD Comic Strip Festival in Brussel, door Artur Wabik

Vanaf 1945 werd Europa verdeeld door het IJzeren Gordijn, waar slechts af en toe heel discreet iets doorheen kon sijpelen. Een van die zeldzame basisgoederen, bleek de strip, met name het beroemde magazine Vaillant, dat een inspiratiebron werd voor veel Poolse artiesten. Het magazine had wel degelijk zijn homologen in oostelijk Europa, maar deze bereikten nooit hetzelfde hoge niveau van uitgaves. Met de tijd ontwikkelde zich een volledig aparte markt voor strips in Oost-Europa. Maar veel strips die verschenen in Bulgarije, Tsjechië, Polen of Hongarije, leken verdacht veel op de klassieke Franstalige series. Die situatie was een stuk slechter in de landen van de Sovjetunie. In Oekraïne bestond de strip nauwelijks tot de URSS in 1991 instortte.

De gekendste Oekraïense stripauteur op vandaag is Igor Baranko. Hij werd in 1970 geboren in Kiev, kwam tijdens zijn jeugd in contact met de eerste werken van Grzegorz Rosinski en met de Franse krant L’Humanité, die in de Sovjetunie verkocht werd. Baranko herinnert zich dat hij toen besliste over zijn professionele toekomst. Tussen 1993 en 1998, publiceerde hij verschillende titels op de stagnerende Oekraïense markt, waaronder « Mamaya de Overwinnares », « De terugkeer van Mamaya » en « Światosław en de Viking ». Tegelijkertijd stuurde hij zijn werken naar uitgeverijen en fanzines in Europa, zonder succes.

In 1999, had Baranko het geluk om aan een visum te komen, waardoor hij zich kon installeren in de VS. Daar creëerde hij zijn beroemdste strips, die werden uitgebracht op de Franse markt en bij de uitgeverij Les Humanoïdes Associés. Hij bereikte internationale faam met zijn strip « Jihad » (in Frankrijk gepubliceerd onder de titel « Empereur de l’océan »), die gaat over het verhaal van een Russische dictator, die de geesten van Djengis Khan en de Horde van Goud probeerde op te roepen om een Keizerrijk van de Atlantische Oceaan te stichten.

Poolse lezers maakten al enkele jaren eerder kennis met Igor Baranko, dankzij de strip « Pifitiada », die sinds 2000 werd gepubliceerd in episodes in het stripmagazine AQQ. Desondanks kreeg hij pas aan het eind van het eerste decennium van de XXI-ste eeuw meer bekendheid met zijn strip « Maksym Osa ». Dat verhaal speelt zich af in de realiteit van de 17-de eeuwse Poolse Republiek. Het is een detectiveverhaal met een kozak als protagonist – een cruciale figuur van de Oekraïense identiteit.

Het personage van de kozak speelt ook een rol in de avontuurlijke stripserie « Daogopa » van Maxim Prasolov, Oleksiy Chebykin en Oleg Kolov. Hun intrige draait rond de Kozakken van Zaporozhian Sicha, vertegenwoordigers van een machtige ridderorde van meesters in martiale kunst en magie in het Middeleeuwse Oekraïne. In het voorwoord van de strip, onderstreept de auteur dat het onmogelijk is om je Oekraïne in te beelden zonder de kozakken en hun Sich cultuur, die tot op vandaag de fundamenten vormen van de Staat.

Voor wat betreft de uitgeverijen, moeten we zeker de Ukrainian Assembly Comix vermelden, een vereniging van creatievelingen, van kleine uitgeverijen en van stripmagazines in onder andere Lviv en Kolomyia. Bohdan Kordoba (scenarist en uitgever) coördineert het project samen met Ruslana Koropetska (hoofdredactrice). Artiesten die verbonden zijn aan UA Comix zijn onder andere de scenaristen en tekenaars Andriy Dankovych (« Sarcophage », « Peste »), Anton-Yaroslav « Fudjack » Semeniuk (« Anti-héros », « Trois contre le mal » ; met Taras Yarmus) en Yarko Filevich.

Als antwoord op de Russische agressie in 2014 op de Krim en in de Donbas, werd het project « De wil » gecreëerd, dat zich inspireert, in mindere of meerdere mate, op de Amerikaanse stripmarkt. Ook al zijn ze getekend door verschillende auteurs, de albums, gepubliceerd in het kader van ‘De wil’, maken deel uit van een gemeenschappelijk universum, met historische authentieke personages. Het gaat onder andere over de Hetman Pavlo Skoropadski, de kozak Maksym Krzywonos, de geest van de tsaar Nicolas II en de Poolse spionne Agnieszka Brzezińska. Het intrige van de hele serie baseert zich op de Oekraïense revolutie van 1917-1921. « De wil » is echter geen historische strip, dat merk je als lezer aan de personages van de steampunk robots en de bolsjevistische zombies die erin opduiken.

De initiatiefnemer en producer van « De wil » is Vyacheslav Bugayov, een van de scenaristen is Denys Skorbatiuk : een vertaler en onderzoeker van de geschiedenis van de strip in Oekraïne. Naast de strips heeft « De wil » ook een gezelschapsspel, een roman en figuurtjes om te verzamelen. Door deze grote productie kan « De wil » beschouwd worden als het eerste  Oekraïense IP (intellectual property) in westerse stijl. Er kwam een filmbewerking en ook andere media baseerden zich op «De wil » voor een bewerking. Zelfs de oud-president van Oekraïne, Petro Porochenko kon « De wil » wel smaken. Hij heeft een exemplaar van de strip in zijn bibliotheek staan.

Parallel met « De wil », begon de serie « Cyborgs » te verschijnen op de Oekraïense markt, gewijd aan de gekende afdeling van het leger, dat onder andere deelnam aan de gevechten voor de luchthaven van Donetsk. In deze serie is er echter geen plaats voor paranormale fenomenen en alternatieve versies van de geschiedenis, de opeenvolgende nummers van de serie doen trouw verslag van de gebeurtenissen van de voorbije acht jaar.

Toen in februari dit jaar de Russische agressie tegen Oekraïne begon, hebben veel auteurs zich geëngageerd in defensieve acties, maar er zijn ook veel illustratoren die het land zijn ontvlucht. Een van hen is Kateryna Kosheleva, die vandaag in Wrocław woont. Daar werkte ze aan haar monumentale strip « For Their Own Good », die zich afspeelt in een post-apocalyptische conventie. De volgende episodes kan je gratis lezen op de website van de artieste. In ruil vraagt ze schenkingen voor de Oekraïense strijdkrachten. De strip is geschreven in het Engels. Meer dan honderd platen van hoge kwaliteit zijn al beschikbaar.

Het interessantste fenomeen van de laatste maanden zijn korte documentaire strips. Vrouwelijke artiesten, gesitueerd in de gevechtszones, maken de strips en posten ze met regelmaat op Instagram. Masha Vyshedska, afkomstig uit Bakhmut in de regio van Poltava, creëert een one-shot stripserie met de titel « Verhaal van de personen die in Oekraïne zijn gebleven ». Ze vertelt erin over de actualiteit van het oosten van het land. Niet onbelangrijk: haar dialogen noteert ze in het Engels, om een breder publiek te kunnen bereiken.

« Dubbele expositie» is een serie tekeningen van Inga Levi, een artieste uit Kiev, die een vertelprocédé gebruikt om gebeurtenissen uit de oorlog te plaatsen naast gelijkaardige gebeurtenissen in tijden van vrede. De beelden zijn zo over elkaar heen gelegd, dat de lezer met zijn ogen geselecteerde lijnen volgt, waardoor hij of zijn slechts één van de twee scènes kan zien. De strips van Levi worden getoond op profielen van social media en worden ook tentoongesteld in het Oekraïense paviljoen op de Biennale van Venetië dit jaar.

In deze lijst kan zeker de serie illustraties van Dartsya Zironka niet ontbreken. « New Ukrainian Pantheon », toont strijders, vrijwilligers en dokters in de vorm van oude goden. De illustraties zijn erg populair en worden onder andere op T-shirts gedrukt. Zironka zette ze gratis ter beschikking voor ieder die wil, in ruil voor een schenking voor de verdediging van Oekraïne.

Echo’s van tragische recente gebeurtenissen, zoals de aanval op het station van Kramatorsk of het bloedbad van Boekarest vind je terug in de illustraties van Albina Kolesnichenko, die leeft in Czernichow. De jonge artieste besteedt ruimschoots aandacht aan vluchtelingen en humanitaire hulp. Ook zij nodigt uit om geld te schenken aan caritatieve organisaties.

De voorbeelden hierboven laten zien dat cartoonisten en illustratoren uit Oekraïne niet onverschillig staan tegenover de oorlog en actief nieuws brengen erover aan de wereld. Wat een periode, wat een strips – beide zijn verdienen ruimschoots onze aandacht.

Artur Wabik

Dit jaar is de Oekraïense artieste Yulia Vus uitgenodigd naar het BD Comic Strip Festival in Brussel.
Kom haar ontmoeten van 9 tot 11 september 2022 in Tour et Taxis