Historia II Wojny Światowej nadal skrywa wiele tajemnic, a historycy, badacze i pasjonaci nadal odnajdują jej zapomniane lub nieodkryte dotychczas karty.

W 2017 roku ówczesny ambasador RP w Szwajcarii Jakub Kumoch odkrył i nagłośnił działalność tzw. „Grupy Ładosia”, która w czasie II Wojny Światowej zorganizowała jedną z największych akcji ratunkowych mającą na celu ocalenie Żydów przed nazistowskimi obozami śmierci.

Na czele grupy stał Aleksander Ładoś, szef polskiej misji dyplomatycznej w Szwajcarii. Oprócz niego członkami grupy byli trzej inni polscy dyplomaci: Stefan Ryniewicz, Konstanty Rokicki i Juliusz Kühl, oraz dwaj działacze szwajcarskich organizacji żydowskich: Abraham Silberschein i Chaim Eiss. Najprawdopodobniej już od 1940 roku wspólnie prowadzili oni tzw. akcję paszportową. Czyste blankiety paszportów były nielegalnie zakupywane, następnie wydawano poświadczenia ich autentyczności. Dokumenty przemycano potem do okupowanej Europy, w tym niemieckich gett na ziemiach polskich, dla udokumentowania przez ich posiadaczy rzekomego obywatelstwa, głównie Paragwaju, ale także Hondurasu, Haiti czy Peru. Paszporty te pozwalały ich posiadaczom, nierzadko wraz z całą rodziną, uniknąć wywozu do obozów śmierci. Trafiali oni przeważnie do obozów dla internowanych, dzięki czemu część z nich zdołała przetrwać wojnę.

W 2020 roku Instytut Pileckiego opublikował „Listę Ładosia” – spis nazwisk 3262 Żydów, którym wydano paszporty. Dokumenty na pewno uratowały życie 796 osobom z tej grupy, 957 nie przeżyło Holokaustu, losy pozostałych nie są jeszcze znane. Badacze podkreślają, że lista z pewnością jest niepełna. Szacuje się, że grupa berneńska mogła wydać paszporty dla 8 -10 tys. osób.

Należy podkreślić, że za działania jakie podjęli groziły im poważne konsekwencje. W 1943 roku Szwajcarzy odkryli całą akcję, a polscy dyplomaci byli o krok od cofnięcia im immunitetów dyplomatycznych, co wtedy oznaczało aresztowanie i wydanie Niemcom. Na szczęście sprawę udało się zatuszować po interwencji Aleksandra Ładosia u ówczesnego ministra spraw zagranicznych Szwajcarii.

Późną jesienią 1943 roku również Niemcy wiedzieli już, że polskim i niemieckim Żydom wydawane są paszporty Paragwaju, nie mieli jednak wiedzy na temat mechanizmów całej akcji i prawdopodobnie nie odkryli, że za całą operacją stali polscy dyplomaci.

Dla upamiętnienia ich bohaterskiego działania Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił rok 2021 Rokiem Grupy Ładosia. W uchwale zaznaczono, że Ładoś nie tylko koordynował akcją wystawiania fałszywych paszportów, ale korzystając z kanałów komunikacyjnych Poselstwa był prawdopodobnie jednym z pierwszych dyplomatów alarmujących świat o eksterminacji Żydów.

IPNtv: PASZPORTY PARAGWAJU – film dokumentalny – YouTube