Polska misja archeologiczna przybyła do Afryki podczas budowy Wysokiej Tamy Asuańskiej, potężnej zapory wodnej na Nilu w pobliżu miasta Asuan. Kierował nią prof. Kazimierz Michałowski, legenda polskiej archeologii, wówczas kierownik Polskiej Stacji Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego w Kairze oraz zastępca dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie.
Pod auspicjami UNESCO w latach 1961-1964 Polacy prowadzili wykopaliska, których celem było uratowanie bezcennych starożytnych dzieł przed zalaniem związanym z budową zapory. Na działaniach ratunkowych bardzo zależało rządom Sudanu, Egiptu i społeczności międzynarodowej. Zorganizowanie misji i prowadzenie wykopalisk w ogromnym pośpiechu było wielkim wyzwaniem, w zamian za udział w nich rządy obu krajów zaoferowały państwom, które zaoferowały prowadzenie wykopalisk połowę przyszłych znalezisk. O wytypowaniu miejsca wykopalisk zdecydował prof. Michałowski.
Najważniejszym odkryciem Polaków w Sudanie było odnalezienie pozostałości katedry w Faras, która służyła wiernym od VIII do XIV wieku i zespół znajdujących się w nich ponad 150 malowideł. Do dziś uznawane jest ono za jedno z czołowych osiągnięć polskiej nauki, konserwatorstwa i muzealnictwa, które okazało się przełomowe w badaniach nad starożytną i średniowieczną Nubią. Od niego też rozpoczęła się trwająca do dziś obecność polskich archeologów w Sudanie.
W ramach obchodzonego w 2021 roku jubileuszu, który symbolicznie został zainaugurowany w dniu 2 lutego, kiedy Polacy przybyli do Sudanu, Muzeum Narodowe w Warszawie będzie organizowało wiele wydarzeń naukowych i edukacyjnych, a także prowadziło działania online, w tym akcję popularyzatorską w mediach społecznościowych, która w sposób przystępny dla szerokiej publiczności przedstawi dzieje odkrycia katedry.
W końcu roku 2021 zostanie wydana również publikacja w języku polskim i angielskim, zawierająca dotąd niepublikowane materiały archiwalne z Faras.
Działania te są zapowiedzią przypadającej w 2022 roku pięćdziesiątej rocznicy otwarcia pierwszej Galerii Faras w Muzeum Narodowym w Warszawie. Prezentuje ona m.in. elementy kolekcji, która na mocy umowy między Polską a Sudanem trafiła do Polski. Jej zaczątkiem stały się odkrycia ekipy prof. Michałowskiego, w tym 67 malowideł, część kamiennych elementów wystroju architektonicznego katedry oraz innych kościołów i budowli w Faras, epitafia miejscowych biskupów i kapłanów, wyroby nubijskich rzemieślników, w tym duża grupa malowanych naczyń ceramicznych wyprodukowanych w miejscowych warsztatach. Pozostała część odkryć trafiła do Sudańskiego Muzeum Narodowego w Chartumie.
Kolekcja nubijska w Warszawie, która od 2014 roku prezentowana jest w całkowicie nowej odsłonie, pozostaje do dziś wyjątkowym w skali światowej, a także największym i najbogatszym zbiorem średniowiecznych zabytków nubijskich w Europie.
Podczas wydarzeń jubileuszowych współpracują ze sobą trzy instytucje: Muzeum Narodowe w Warszawie, Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW oraz Instytut Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych Polskiej Akademii Nauk. Patronat nad obchodami objęło Ministerstwo Spraw Zagranicznych i UNESCO.
Więcej o odkryciach z Faras można dowiedzieć się także odwiedzając wystawę w Google Culture Institute w wersji:
- angielskiej: https://artsandculture.google.com/exhibit/galeria-faras-skarby-zatopionej-pustyni/zAKSFOp2_BDeIg?hl=en
- polskiej: https://artsandculture.google.com/exhibit/galeria-faras-skarby-zatopionej-pustyni/zAKSFOp2_BDeIg?hl=pl
Więcej o Galerii Faras:
EN: https://www.mnw.art.pl/en/collections/permanent-galleries/faras-gallery/
PL: https://www.mnw.art.pl/o-muzeum/galer/galeria-faras/
