Był to co prawda krótki, ale bardzo dynamiczny okres. Na mapie Europy Środkowej pojawiła się mozaika nowych krajów. Marzeniem, które obudziło się po tragedii I wojny światowej, było odzyskanie porządku, zaprowadzenie ładu w rozbitym świecie, znalezienie jakiegoś nowego ustroju dla narodów, które wreszcie uzyskały upragnioną podmiotowość – mówi Łukasz Galusek, zastępca dyrektora ds. programowych Międzynarodowego Centrum Kultury (MCK) w Krakowie i jeden z kuratorów wystawy. Teraz, z perspektywy ponad stu lat możemy spojrzeć na moment, kiedy kształtował się ten nowy ład; dla wielu był czasem świętowania, a u innych data ta nadal zmusza do refleksji. Patrzymy na naszą część kontynentu w rozległym horyzoncie, staramy się objąć całe spectrum zmian, jakie się wtedy dokonywały, a znalazły swoje odbicie w przestrzeni, urbanistyce i architekturze.

Myślą przewodnią wystawy stało się ukazanie bardzo dynamicznego okresu po roku 1918 w całym szerokim spectrum zmian, jakie się wówczas dokonywały, a znalazły swoje odbicie w przestrzeni, urbanistyce i architekturze nowych państw, wyłonionych na mapie Europy Środkowej. Tworzył się nowy ład – polityczny, społeczny i kulturowy.

Tytułowa architektura niepodległości jest w tym wypadku rozumiana szerzej niż pojedyncze budowle. Jest zaznaczaniem swojej podmiotowości w krajobrazie regionów i miast, poszukiwaniem nowych wzorów ikonografii narodowej, wyrazem chęci stworzenia szans dla rozwoju społecznego, ale także powstaniem idei nowego człowieka.

Zmiany polityczne sprawiły, że niegdyś tętniące życiem metropolie traciły swoje istotne znaczenie zaś prowincjonalne miasta z dnia na dzień stawały się stolicami krajów lub regionów. Młode państwowości potrzebowały właściwej i godnej oprawy. Monumentalny charakter gmachów i rozmach przestrzeni publicznych służyły umocowaniu nowej władzy jak i budowaniu tożsamości narodowej. Tryumfy święcił modernizm, który rozwinął się z myślą o potrzebach najuboższych oferując tanie budownictwo mieszkaniowe, aby z czasem zyskać swój nowy, luksusowy wymiar.

Koniec Wielkiej Wojny to także czas narodzin idei nowego człowieka. Człowiek przyszłości miał być zdrowy i wysportowany, a jego ciało miało przypominać maszynę. Zdrowie i higienę, sport i aktywny wypoczynek uznano za czynniki przemian społecznych i obyczajowych oraz ważne elementy konsolidowania nowych społeczeństw. Dokonujące się zmiany świetnie ilustrowała ewolucja uzdrowiska, a także rozwój infrastruktury sportowej. Hale sportowe, tory wyścigowe, pływalnie, stadiony mogące pomieścić tysiące widzów stawały się widomym znakiem modernizacji i świetnym narzędziem propagandowym dla nowo powstałych państw.

Kuratorzy: Łukasz Galusek, dr Żanna Komar, Helena Postawka-Lech, dr Michał Wiśniewski, Natalia Żak

Ekspozycja dofinansowana ze środków polskiego Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022.

Wernisaż wystawy odbędzie się w środę, 1 lutego 2023 o godzinie 12.00, przed wejściem do Narodowego Muzeum Historii Mołdawii w Kiszyniowie