Na zaproszenie Galerii Plakatu Polskiego we Wrocławiu artysta Ryszard Kaja stworzył w okresie
2012-2019 wyjątkowy cykl plakatów poświęcony różnorodności geograficznej i kulturowej Polski.
Zaowocowało to nieszablonowym sposobem promowania różnych obszarów i osobliwości Polski,
unikanie wszelkiego rodzaju klisz czy patetycznych przekazów, ale komunikujących się z dużą dozą ciepła,
dyskretnie lub często z humorem, dumą i przywiązaniem do własnego kraju.

 Ryszard Kaja o plakatach Ryszarda Kai napisał tak:

    „Od kilku lat  tworzy wielką serię plakatów „Polska” dla wrocławskiej Galerii Plakatu Polskiego.

Są nie tylko przewodnikiem po kraju, ale także po jego duszy, po jego kulturze, to też zabawa w historię estetyki plakatu polskiego oraz zakodowany bedeker prywatnych wspomnień.” (1*)

      Wizualne opowieści z podróży, podróży wielowymiarowej – z tym mamy do czynienia na prezentowanej wystawie fragmentu serii Plakat-Polska. Opisując serię plakatów Ryszarda Kai musimy odrzucić skromną, skracającą kontekst łatkę plakatu turystycznego.  Nie ma w fachowej terminologii określenia „plakat podróżniczy” więc niebywała zasługą autora jest stworzenie nowej kategorii w obszernym już katalogu klasyfikacji dzieł plakatowych.

      Jak każda podróż, tak i ta, ma swój początek. Zaczynamy tę podróż w babcinej kuchni do której  autor wraca wspomnieniem kuchennej makatki. „Polska – makatka” to plakat, który jest kluczem do zrozumienia drogi, którą podąża wyobraźnia autora. Zapach kuchni, zapach rodzinnego domu to to natywne, niepodważalne elementy rodzącej się miłości do miejsca z którego wyrastamy. Takie kulinarne źródła lokalnego patriotyzmu Ryszard Kaja wielokrotnie uwypuklał w swoich pracach w oparciu o doświadczenie podróżnika.  Podróż przez różne kultury stanowiła dla autora pożywkę dla tak pięknego opisania własnego kraju.  Ostatnie 25 lat życia Ryszard Kaja spędził w podróży po krajach bardzo odległych, bardzo odmiennych kulturowo, bardzo dalekich. Z wszystkich tych podróży przywoził wspomnienia, wspomnienia zawarte w graficznym dzienniku. I we wszystkich odległych krajach, innych kulturach, kuchnia czy może dokładniej kuchnia domu rodzinnego, była katalizatorem wspomnień i sentymentów.  Kuchenna makatka pod tytułem POLSKA z wyhaftowanym tekstem „Nikt cię tak nie kocha jak ja” jest kluczem do zrozumienia idei całej serii plakatów opisujących Polskę. „Bo jeśli włosi mogli zrobić symbolem swojego kraju lichy placek z resztkami wczorajszego obiadu, to dlaczego my mamy wstydzić się pierogów, gzika czy bigosu?”  – to też słowa Ryszarda Kai.  Ojczyzna w plakatach serii Polska jest rodzaju żeńskiego (to zasługa naszego języka) i możemy śmiało użyć określenia Matczyzna do opisania serii Plakat-Polska.

Nie mamy tu sztandarów, nie ma bitew, zwycięstw, martyrologii. Podróżujemy po Polsce tak jakby nie istniał świat inny z którym musimy konkurować i się z nim porównywać. Piękno dostrzegamy czasami w rzeczach błahych.

 Pod względem formalnym, spójność serii Polska była utrudnieniem, które autor sam sobie narzucił.

Bo spójny layout dla całej serii przy zróżnicowaniu stylów, form, graficznych rozwiązań, był poprzeczką, którą autor wykorzystał do stworzenia wielkiego dzieła.  W ramach stałego układu graficznego, czyli powtarzalnej formy literniczej z tytułem plakatu i dodatkowym tekstem, najczęściej będącym zapisem nazwy Polska w różnych alfabetach, autor odtworzył całe spektrum stylistycznej historii plakatu polskiego.  To jest jeden z wymiarów podróży w którą Ryszard Kaja zabiera nas w serii Polska. Od pierwszego plakatu – Wrocław , w którym prostota art-deco połączona z przedstawieniem obiektu z okresu odpowiadającego samej stylistyce plakatu, mamy zapowiedź tej zmieniającej się opowieści o plakacie.  Przez malarskie przedstawienia Mazowsza czy Zaduszek po prace nawiązujące do grafiki warsztatowej (Katowice) po czysto ilustracyjne opowieści wizualne (Kanał Elbląski) mamy całe szeroki wachlarz rozwiązań formalnych. Wszystko tworzone z lekkością, ze swobodą doboru tematów i niekonwencjonalnym wyborem motywów.  Plakaty z serii Polska to kolaże elementów stworzonych cyfrowo, elementów czysto malarskich, grafik czy cytatów z historycznych ilustracji. Mimo różnorodności form, nie mamy wątpliwości, że wszystkie te plakaty stanowią fragmenty większej opowieści.  Bez patosu i bez turystycznych landmarków podróżujemy po miejscach, które znamy a które w interpretacji Ryszarda Kai nabierają  wcale nie nowych znaczeń, lecz odkrywają nieco przekorny, często zabawny, zdystansowany obraz, który okazje się bardzo bliski odbiorcy. Ryszard Kaja zmienia nasze spostrzeganie miejsc, które znamy.  Polska Ryszarda Kai to istniejące w powszechnej świadomości kulturowe, językowe elementy tożsamości, które nie trafiały wcześniej do plakatowej ikonografii. Odniesienia literackie, muzycznie, malarskie, religijne, folklorystyczne czy historyczne pojawiają się obok tematów architektonicznych czy przyrodniczo geograficznych.  Podróżujemy w czasie – od  najstarszych osad słowiańskich (Biskupin) po całkiem nowe realizacje architektoniczne (filharmonia szczecińska). Ryszard Kaja upamiętnia w serii Polska wybitnych twórców polskiej kultury. 

      Swoją rozgadaną malarskością i ilustracyjnością, seria Polska odbiega o panujących dzisiaj trendów w projektowaniu graficznym.  Minimalizm bliski piktogramu i trudna w odcyfrowaniu typografia to elementy powszechnie panującej mody plakatowej. Kiedy w 2012 roku pojawiły się pierwsze plakaty z serii Polska okazało się, że niemodna, nieoszczędna estetyka, zdobywa ogromną popularność wśród odbiorców.  Od lat 80tych nie powstawały w Polsce plakaty turystyczne a seria Polska okazałe się „strzałem w dziesiątkę” popularności i oczekiwań odbiorców. Na fali popularności serii powstało wiele plakatów turystycznych oraz odrodziło się zainteresowanie zjawiskiem znanym jako Polska Szkoła Plakatu.   Sukces artystyczny serii to zasługa wielkiego talentu, wnikliwych obserwacji i swobody twórczej, której nie mogło dać żadne zlecenie komercyjne. Seria Polska jest bowiem autorskim dziełem powstałym na zamówienie Galerii Plakatu, która nic autorowi nie narzucała i nie ograniczała jego swobody w budowaniu tej pięknej opowieści o Polsce. Seria nie jest niestety dziełem zamkniętym.  Plakat-Polska to 163 plakaty wydane drukiem za życia autora.  Prace nad ukończeniem serii przerwała przedwczesna śmierć autora. Nie zmienia to faktu, że seria jest największym autorskim dziełem w historii Polskiego Plakatu i najpiękniejszym plakatowym opisem naszego kraju.

Krzysztof Marcinkiewicz, redaktor serii Plakat-Polska

ARTYSTA RYSZARD KAJA (1962–2019)

www.ryszardkaja.pl , https://www.facebook.com/KajaRyszard

Malarz, scenograf, grafik i plakacista. Kontynuator rodzinnych tradycji artystycznych, syn Zbigniewa i Stefanii. Na przełomie lat 80/90 z wielkim sukcesem debiutował jako scenograf w najważniejszych  teatrach operowych i baletowych Łodzi i Poznania. Krytyka już pierwsze spektakle Ryszarda Kai  nagradzała złotymi maskami.  W latach dziewięćdziesiątych i początkach dwutysięcznych należał do grona najwybitniejszych polskich scenografów. Na wszystkich najważniejszych polskich scenach, począwszy od Teatru Wielkiego Opera Narodowa w Warszawie a także na wielu zagranicznych zrealizował około 200 niezapomnianych opraw scenograficznych. Był scenografem filmowym i znaczących wystaw muzealnych. W apogeum sukcesów teatralnych przeniósł swoje zainteresowania na plakat, którym wcześniej zajmował się sporadycznie. Swoim plakatem artystycznym (ponad 500 pozycji) szybko osiągnął  światowy rozgłos. W minionej dekadzie jego plakatowa seria POLSKA  uzyskała szerokie uznanie i niewiarygodną popularność, i status kultowej a on sam wszedł do areopagu ikon polskiego plakatu. Prace wystawiał na dziesiątkach wystaw monograficznych i setkach zespołowych w kraju i za granicą. Ostatnia wystawa plakatów Ryszarda Kai z jesieni 2021 w Muzeum Narodowym w Warszawie pobiła wszelkie historyczne rekordy oglądalności w Muzeum Plakatu! Całe życie artysta rysował, malował i fotografował. Prowadził dziennik malarski. Ten olbrzymi dorobek, ze względu na przedwczesną śmierć w większości  jeszcze czeka na udostępnienie.

Leszek Jamrozik