Wystawa „Fotoblok. Europa Środkowa w książkach fotograficznych”
30 lipca – 3 października 2021 r.
Narodowa Galeria Sztuki w Wilnie (Konstitucijos pr. 22)

Historia XX wieku widziana przez pryzmat książek fotograficznych zapiera dech i intryguje. Utopijne wizje przyszłości, awangardowe marzenia, dążenia modernizacyjne i niepodległościowe, migawki z życia codziennego przeplatają się w nich z narracją propagandową, opowieścią o wojennej traumie czy nieoczywistych kosztach transformacji ustrojowych. Wystawa „Fotoblok. Europa Środkowa w książkach fotograficznych” przedstawia po raz pierwszy w tak rozległej panoramie i w ponad stuletniej perspektywie najważniejsze i najciekawsze photobooki z naszej części kontynentu. 
Przez cały XX wiek albumy, broszury i książki fotograficzne towarzyszyły burzliwej historii regionu. Od dwóch dekad photobooki wzbudzają żywe zainteresowanie badaczy, a ich fenomen jest już znany zarówno w krytyce, jak i wystawiennictwie. Pojawiały się na wielu ekspozycjach, jednak jeszcze nikt nie spojrzał całościowo na to zagadnienie w kontekście Europy Środkowej. 
Ekspozycja jest pierwszą wystawą tak przekrojowo i krytycznie ujmującą burzliwą historię Europy Środkowej analizowanej przez publikacje albumowe, artystyczne i propagandowe. Na wystawę składa się ponad sto książek fotograficznych z Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Polski, Rumunii, Słowacji i Węgier pokazujących, jak fotografia odzwierciedlała procesy kształtowania się nowych tożsamości młodych państw Europy Środkowej i wpływała na ich wizerunek, ideologię, marzenia o modernizacji i przyszłości. Szeroka, ponadnarodowa perspektywa pozwala dostrzec wspólny los dzielony przez mieszkańców tej części kontynentu.
– Książki, które prezentujemy, opowiadają poprzez fotografie dzieje regionu, ale same w sobie są też dokumentami zmieniających się stosunków społecznych, wizji politycznych oraz powinności fotografii i sztuki. Wystawa otwiera się na współczesność, stawia pytania o tożsamość i przyszłość naszej części Europy – wyjaśniają pomysłodawcy projektu badawczego poświęconego photobookom i współkuratorzy ekspozycji Łukasz Gorczyca i Adam Mazur. 
Książki fotograficzne to nieodkryty jeszcze do końca fenomen dla wszystkich zainteresowanych fotografią, grafiką, historią, polityką czy sztuką. To zarówno artystyczne albumy autorstwa najwybitniejszych mistrzów obiektywu: Czecha Františka Drtikola, jednego z najbardziej znanych na świecie polskich fotografów – Edwarda Hartwiga czy pochodzącej z Rumunii znakomitej fotografki – Hedy Löffler, jak i wstrząsające zbiory zdjęć dokumentujących najważniejsze momenty w historii poszczególnych narodów lub wspólnot. Układają się one w spójną, inspirującą poznawczo opowieść o mozaikowej historii i współczesności Europy Środkowej.
Narracja ekspozycji podzielona jest na sześć rozdziałów. Prowadzi odbiorcę przez wiek XX od momentu pojawienia się pierwszych, drukowanych w masowych nakładach, książek ilustrowanych fotografiami, poprzez okres odradzających się i powstających państwowości, traumę II wojny światowej i zakrojoną na szeroką skalę modernizację. Na wystawie znalazły się również publikacje dokumentujące zmieniające się życie codzienne, procesy społeczne i obyczajowe z lat 60. i 70. XX wieku, aż po czasy współczesne, epokę transformacji zarówno politycznej, kulturowej i przede wszystkim technologicznej.
Wystawa pokazuje nie tylko popularne i chętnie kolekcjonowane photobooki, lecz również kroniki filmowe, zdjęcia, grafikę oraz obiekty artystyczne. Zgromadzone egzemplarze książek można było nie tylko oglądać, lecz również kartkować, czytać i dotykać. To być może  jest ostatnia szansa na tak bezpośredni kontakt z książką fotograficzną – w erze cyfrowej obiektem coraz bardziej cenionym, poszukiwanym, a więc także nieuchronnie niedostępnym. 

Kuratorzy: Łukasz Gorczyca, Adam Mazur, Natalia Żak
Koordynator – Ieva Mazūraitė-Novickienė
Architekt – Povilas Vincentas Jankūnas
Grafik – Laura Grigaliūnaitė

Wystawa po raz pierwszy była eksponowana w Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie w dn. 22.11.2019 – 01.03.2020.

Eksponaty prezentowane na wystawie i w katalogu pochodzą ze zbiorów następujących instytucji i osób: Archiv B&M Chochola (Praha),  Galeria Piekary (Poznań), Instytut Sztuki PAN w Warszawie, Latvijas Nacionâlâ bibliotçka (Ryga), Związek Artystów Fotografików Litwy, Litewska Narodowa Biblioteka im. Martynasa Mažvydasa, Ludvig Museum (Budapeszt),  Międzynarodowe Centrum Kultury (Kraków), Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Slovenská národná galeria (Bratysława), Uniunea Arhitecților din România (Bukareszt)  

Arnis Balčus, Vladimír Birgus, Adriana Dumitran, Sabra Daici, Aneta Grzeszykowska, Łukasz Gorczyca, Danuta Hartwig-Saulewicz, Joanna Helander, Eve Kiiler, Claudia Küssel, Adam Mazur, Rafał Milach, Vlad Nancǎ, Peter Puklus, Valeriu Râpeanu, Ľubo Stacho, Sławomir Smolarek

Organizatorzy: Litewskie Narodowe Muzeum Sztuki – Narodowa Galeria Sztuki, Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie
Wsparcie: Litewska Rada Kultury, Instytut Polski w Wilnie, Ambasada Republiki Czeskiej w Wilnie, Ambasada Węgier w Wilnie

Wystawa dofinansowana ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017–2022.

Fot. Pawel Mazur/MCK