100 Jahre Vertrag von Riga
Der Frieden von Riga zwischen Polen auf der einen und Sowjetrussland und der Ukraine auf der anderen Seite, der am 18. März 1921 in Riga unterzeichnet wurde, beendete den polnisch-bolschewistischen Krieg von 1919-1920. Dem Abschluss des Abkommens (gewöhnlich als Vertrag von Riga bezeichnet) gingen mehrmonatige Verhandlungen sowie die Unterzeichnung von Friedensvorbereitungen und eines Waffenstillstands am 12. Oktober 1920 voraus.
Die Vertragsbestimmungen regelten vor allem den Verlauf der polnischen Ostgrenze und sahen vor, dass die Unterzeichnerstaaten die politische Souveränität des jeweils anderen Staates respektierten. Der Vertrag regelte auch Fragen der Nationalität und der Repatriierung der Bevölkerung. Er sah die Rückgabe von polnischem Eigentum und Kulturgütern in Russland und der Ukraine vor. Russland sollte Polen mit 30 Millionen Rubel in Gold entschädigen. Außerdem vereinbarten die Vertragsparteien, nach der Ratifizierung diplomatische Beziehungen zwischen Polen, Russland und der Ukraine aufzunehmen und Schritte zur Entwicklung des gegenseitigen Handels zu unternehmen.
Aus polnischer Sicht war der Abschluss eines Vertrages, der die Ostgrenze des Landes bestätigte, einer der Akte, die die Restitution der polnischen Staatlichkeit nach den Teilungen symbolisierten und gleichzeitig die völkerrechtliche Grundlage für die Existenz der Zweiten Polnischen Republik bildeten. Ein deutliches Minus war das Fehlen jeglicher Sanktionen in dem Abkommen, die die Unterzeichner zur ordnungsgemäßen Umsetzung zwingen sollten. Infolgedessen wurden einige Bestimmungen, insbesondere diejenigen, die den Schutz der polnischen Minderheit, die Rückgabe von Kulturgütern und die Zahlung von Entschädigungen betrafen, nicht vollständig umgesetzt.
Die Folgen des Vertrages werden von Historikern unterschiedlich eingeschätzt. Einige verweisen auf verpasste Chancen, die Polens militärische Erfolge zunichte machten, während andere die Vertragsbestimmungen als Ausdruck des polnischen Realismus über die Bedürfnisse und Fähigkeiten des Landes zu jener Zeit sehen.
Ungeachtet heutiger Einschätzungen war der Vertrag von Riga zweifellos einer der wichtigsten internationalen Verträge, die Polen in der Zwischenkriegszeit abschloss. Die Ratifizierungsurkunden wurden am 30. April 1921 in Minsk ausgetauscht.
Treaty of Riga
The Peace of Riga between Poland on the one side and Soviet Russia and Ukraine on the other, signed in Riga on 18 March 1921, ended the Polish-Bolshevik war of 1919-1920. The conclusion of the agreement (usually called the Treaty of Riga) was preceded by several months of negotiations and the signing of peace preliminaries and an armistice on 12 October 1920.
Treaty provisions primarily regulated the demarcation of Poland’s eastern border and stipulated that the signatory states respect each other’s political sovereignty. The treaty also covered nationality issues and rules for repatriating populations. It provided for the return of Polish property and cultural goods in Russia and Ukraine. Russia was to compensate Poland with 30 million roubles in gold. Furthermore, the parties to the treaty agreed to establish diplomatic relations between Poland, Russia, and Ukraine after ratification and to take steps to develop mutual trade.
From the Polish point of view, the conclusion of a treaty which confirmed the country’s eastern border was one of the acts symbolising the restitution of Poland’s statehood after the partitions, while also providing the basis under international law for the Second Polish Republic’s existence. A clear drawback was the absence of any sanctions in the agreement which would force the signatories to properly implement it. As a result, some provisions, in particular those concerning the protection of the Polish minority, the return of cultural goods, and the payment of compensation, were not fully implemented.
Historians assessing the treaty’s consequences differ in their opinions. Some point to missed opportunities that squandered Poland’s military successes, while others see the treaty provisions as reflecting Polish realism about the country’s needs and capabilities at the time.
Notwithstanding present-day assessments, the Treaty of Riga was undoubtedly one of the most important international agreements to be concluded by Poland in the interwar period. The instruments of ratification were exchanged in Minsk on 30 April 1921.
Zawarcie układu (zwanego najczęściej traktatem ryskim) poprzedziły wielomiesięczne negocjacje oraz podpisanie preliminariów pokojowych 12 października 1920 r.
Postanowienia traktatu regulowały przede wszystkim sprawę przebiegu polskiej granicy wschodniej oraz gwarantowały poszanowanie suwerenności państw-sygnatariuszy. Układ określał także sprawy obywatelstwa i zasady repatriacji ludności. Przewidywał zwrot mienia polskiego oraz dóbr kultury znajdujących się w Rosji i na Ukrainie. Postanowienia traktatu zakładały także wypłacenie Polsce przez Rosję odszkodowania w wysokości 30 mln rubli w złocie. Ponadto strony podpisujące traktat uzgodniły, że po jego ratyfikacji zostaną nawiązane stosunki dyplomatyczne między Polską, Rosją i Ukrainą oraz rozpoczęte zostaną działania w celu rozwoju wzajemnej wymiany handlowej.
Z polskiego punku widzenia zawarcie traktatu, potwierdzającego przebieg granicy wschodniej, było jednym z aktów symbolizujących odbudowę polskiej państwowości po okresie zaborów, stanowiąc tym samy podstawę prawnomiędzynarodową funkcjonowania II RP. Niewątpliwą wadą zawartego układu był brak sankcji, które zmuszałyby sygnatariuszy do rzetelnej realizacji jego postanowień. W efekcie część ustaleń, zwłaszcza dotycząca ochrony mniejszości polskiej, zwrotu dóbr kultury i wypłaty odszkodowań, nie została w pełni zrealizowana.
Historycy oceniający konsekwencje zawarcia traktatu formują rozbieżne opinie na jego temat. Część badaczy wskazuje na niewykorzystaną szanse i zmarnowane zwycięstwa militarne, inna cześć naukowców ocenia postanowienia traktu jako przejaw realizmu, odzwierciedlający ówczesne polskie potrzeby i możliwości.
Bez względu na formułowane dzisiaj oceny traktat ryski był bez wątpienia jedną z najważniejszych umów międzynarodowych zawartych przez Polskę w okresie międzywojennym. Wymiana dokumentów ratyfikacyjnych miała miejsce 30 kwietnia 1921 r. w Mińsku.
Foto: Delegacja polska w trakcie rokowań pokojowych. Po prawej stronie stołu zasiadają m.in: Leon Wasilewski, Aleksander Ładoś oraz Karol Poznański, (Muzeum Dyplomacji i Uchodźstwa Polskiego Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Archiwum Rodziny Poznańskich).