Wystawa „Ambasador RP w Japonii Tadeusz Romer i żydowscy uchodźcy wojenni na Dalekim Wschodzie” w Kłajpedzie
16 stycznia – 10 lutego 2020 r., Biblioteka Publiczna w Kłajpedzie (ul. Herkaus Manto 25)
Otwarcie wystawy: 16 stycznia 2020 r. o godz. 17.00, wstęp wolny

Przygotowana z inicjatywy i na zlecenie Instytutu Polskiego w Wilnie przez dr Olgę Barbasiewicz z Instytutu Bliskiego i Dalekiego Wschodu Uniwersytetu Jagiellońskiego wystawa jest pierwszą tak wszechstronną próbą ukazania bohaterskich działań podejmowanych przez ambasadora RP w Japonii Tadeusza Romera na rzecz pomocy żydowskim uchodźcom przybywającym do japońskich portów z wizami wydanymi przez japońskiego konsula w Kownie Chiunę Sugiharę.
Tadeusz Ludwik Romer urodził się 6 grudnia 1894 r. w Antonoszu, znajdującym się w owym czasie w guberni kowieńskiej Cesarstwa Rosyjskiego. W 1937 r. został pierwszym ambasadorem RP w Japonii. Latem 1940 roku polscy Żydzi, którzy szukali ucieczki przed Holokaustem, otrzymywali od japońskiego konsula w Kownie Chiune Sugihary wizy tranzytowe umożliwiające im wjazd do Japonii. Wizy te były niezbędne do przedostania się na terytorium holenderskiego Curacao. Uchodźcy posiadali bowiem także zaświadczenie o bezwizowym pozwoleniu na wjazd na te terytoria, wystawione przez holenderskiego konsula honorowego w Kownie Jana Zwartendijka. Uchodźcy będący polskimi obywatelami zostali natychmiast otoczeni opieką konsularną polskiej ambasady. Zadaniem ambasadora Tadeusza Romera stała się pomoc w zapewnieniu wiz docelowych, gdyż osoby przybywające w kolejnych turach nie posiadały żadnych innych wiz niż te tranzytowe, wydane przez Chiune Sugiharę. Romer szacował, że do Japonii przybędzie około 500 osób, w zależności od decyzji władz sowieckich i japońskich, które mogły odmówić wpuszczenia tej grupy. Jednak już w połowie lutego liczba ta przekroczyła 700 osób, o czym polska placówka dyplomatyczna niezwłocznie informowała Londyn. Priorytetem dla polskiej dyplomacji stało się odpowiednie rozlokowanie znajdujących się na terenie Japonii uchodźców.
Dla zapewnienia uchodźcom opieki, szczególnie w przypadku braku dalszych wiz oraz środków niezbędnych do życia, ambasador Tadeusz Romer powołał „Polski Komitet Pomocy Ofiarom Wojny”, którego przewodniczącą została jego żona Zofia Romer. Komitet zebrał środki na działalność i doraźną pomoc uchodźcom wśród Polonii oraz obywateli polskich przebywających na Dalekim Wschodzie, uzyskał również wsparcie nowojorskiego Joint Distribution Committee. Komitet utworzył swoje biura w Kobe i Tokio, współpracował także z organizacjami żydowskimi w Kobe i Jokohamie. Jego przedstawiciel spotykał się w porcie w Tsurudze z przybywającymi polskimi obywatelami w celu ułatwienia formalności wizowych i skierowania ich do Kobe, gdzie gmina żydowska zapewniała im zakwaterowanie. Komitet udzielał również uchodźcom zapomóg pieniężnych. Aby oszczędzić przybyszom długiej podróży do Tokio, Ambasada RP zorganizowała w Osace tymczasowy punkt konsularny. Gdy w 1941 roku podjęto decyzję o likwidacji polskiej placówki w Japonii, Tadeusz Romer wraz z częścią personelu ambasady udał się pod koniec października do Szanghaju, gdzie kontynuował dyplomatyczne działania na rzecz uchodźców. To dzięki jego działalności i wstawiennictwu polscy obywatele byli w stanie uzyskiwać kolejne wizy do krajów docelowych, jak również korzystać z pomocy finansowej, przekazywanej często za pośrednictwem polskich poselstw, przy współpracy Rządu RP na uchodźstwie.
Tadeusz Romer wyjechał z Szanghaju latem 1942 roku, zostawiając na Dalekim Wschodzie dobrze zorganizowaną społeczność polskich Żydów, której reprezentanci zostali włączeni w nowo powstałą organizację o nazwie Zarząd Główny Związku Polaków w Chinach. Po dotarciu do Lourenço Marques (obecnie Maputo, Mozambik) nadal wspierał polskich Żydów poprzez działania dyplomatyczne. W tym samym roku Tadeusz Romer objął funkcję ambasadora Polski w ZSRR, którą sprawował do wiosny 1943 roku. W kwietniu 1943 roku został pełnomocnikiem rządu RP na Bliskim Wschodzie, aby w lipcu tego samego roku objąć stanowisko Ministra Spraw Zagranicznych w rządzie Stanisława Mikołajczyka w Londynie. Po zakończeniu wojny wyemigrował do Kanady, gdzie pracował na Uniwersytecie McGill. Od 1963 roku aż do śmierci był prezesem Polskiego Instytutu Naukowego w Kanadzie. Zmarł w Montrealu 23 marca 1978 roku. Wystawa podejmuje próbę przywrócenia pamięci o polskim dyplomacie, ale przedstawia także życie codzienne żydowskich uchodźców w Japonii oraz Chinach. Wystawie towarzyszy okolicznościowa publikacjja w trzech językach.

Organizatorzy: Instytut Polski w Wilnie, Biblioteka Publiczna w Kłajpedzie; partnerzy: Ambasada RP w Wilnie, Ambasada Japonii w Wilnie, Biblioteka Polska w Londynie, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Instytut Bliskiego i Dalekiego Wschodu Uniwersytetu Jagiellońskiego.