Czułam, że w Polsce dokonuje się duchowa przemiana, że idziemy nową drogą […], oddychało się wtedy wolną Polską.

Anna Walentynowicz o okresie IX 1980 – XII 1981

Działalność powstałego w 1980 roku Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego (NSZZ) „Solidarność” wpłynęła na bieg historii w Europie Środkowo-Wschodniej oraz w Rosji, katalizując – wraz z innymi czynnikami politycznymi, ekonomicznymi i społecznymi – upadek komunizmu.

„Solidarność” w latach 1980–81, dla odróżnienia od późniejszej organizacji o tej samej nazwie (1989), określana była jako „pierwsza” lub „wielka”. Dla Polaków ma ona szczególne znaczenie, ponieważ stanowi element narodowego dziedzictwa w stopniu porównywalnym – mimo licznych różnic – do ukraińskiej Rewolucji Godności 2013–14.

W dość zgodnej opinii historyków stworzenie opozycyjnego wobec komunistów, masowego ruchu politycznego (liczącego w szczytowym momencie 10 milionów członków) było możliwe dzięki pierwszej pielgrzymce Jana Pawła II do Ojczyzny, w dniach 2–10 czerwca 1979. Wyjątkową rolę odegrała msza papieska odprawiona na placu Zwycięstwa w Warszawie. Według ostrożnych szacunków uczestniczyło w niej milion wiernych.

Po raz pierwszy od czasów wojny władze okazały się bezradne, natomiast polscy patrioci odkryli, że stanowią na tyle liczną siłę, iż nie są skazani na beznadziejny los ofiary dziejów.