16.10.2025 – 08.02.2026

Otwarcie wystawy: 16 października 2025 roku, Muzeum Narodowe Pałac Wielkich Książąt Litewskich (pl. Katedralny 4, Wilno)

Napoleon Orda (1807–1883) – jeden z najbardziej wszechstronnych litewskich artystów i działaczy społecznych XIX wieku. W Paryżu zasłynął jako pianista i kompozytor, a jego twórczość i umiejętności muzyczne docenili tacy mistrzowie jak Fryderyk Chopin, Franciszek Liszt i Stanisław Moniuszko. N. Orda aktywnie mobilizował osoby uciekające przed prześladowaniami politycznymi w Rosji, angażował się w działalność publicystyczną, pisał artykuły, wiersze i eseje, a także był blisko związany z najsłynniejszym poetą tamtych czasów, Adamem Mickiewiczem. Jednak najcenniejszą i najbogatszą część spuścizny artystycznej N. Ordy stanowią rysunki i akwarele prezentowane na wystawie w Muzeum Narodowym Pałacu Wielkich Książąt Litewskich i Muzeum Narodowym w Krakowie.

Ta niezwykle barwna osobowość uosabia dylematy intelektualisty i mieszkańca Litwy, która utraciła państwowość. Wszyscy nazywali go Litwinem, jednak N. Orda ledwo znał litewski.  Za udział w antyrosyjskich organizacjach młodzieżowych został wydalony z Uniwersytetu Wileńskiego i nie mógł kontynuować nauki. Mimo to, będąc niezwykle ciekawym świata, kontynuował działalność naukową, napisał gramatykę języka polskiego, rozprawę o kompozycji muzycznej. Choć bezgranicznie kochał ojczyznę, był zmuszony z niej emigrować i przez kilkadziesiąt lat mieszkać za granicą. Dążył do uwiecznienia ginącego dziedzictwa państwa, ale stale borykał się z brakiem funduszy, chorobami i brakiem zainteresowania opinii publicznej. Jednak w ciągu ostatnich dwóch dekad swojego życia N. Orda stworzył bezcenną kolekcję akwarel i rysunków, na których uchwycił zanikające ślady państwowości i potęgi Litwy.

Spuścizna artystyczna N. Ordy składa się z nieco ponad tysiąca akwareli, rysunków i szkiców. Większość z nich odziedziczyła Konstancja Skirmuntt, wnuczka siostry twórcy, Hortensji, i jej męża Aleksandra, jednego z najaktywniejszych uczestników ruchu krajowców, dążącego do pojednania Litwy z Polską w okresie międzywojennym. Konstancja Skirmuntt aktywnie obcowała z orędownikami niepodległości Litwy, zwłaszcza z Jonasem Basanavičiusem. To właśnie ona przekazała główną część spuścizny N. Ordy do Muzeum Narodowego w Krakowie. Do dziś przechowywanych jest tu aż 989 dzieł tego artysty. Prawie 70 procent zgromadzonych w muzeum dzieł odzwierciedla architekturę i pejzaże Wielkiego Księstwa Litewskiego, podczas gdy pozostałe uwieczniają obrazy z podróży N. Ordy do Francji, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Portugalii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Holandii, Belgii i Algierii.

Organizowana międzynarodowa wystawa zachęca zwiedzających do zapoznania się po raz pierwszy z wieloma najbardziej imponującymi dziełami N. Ordy, utrwalającymi dziedzictwo Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wystawa składa się z czterech części. Pierwsza przedstawia życie, twórczość i rozwój artystyczny N. Ordy; druga – budowle sakralne, które miały ogromne znaczenie dla tego niezwykle pobożnego twórcy. Trzecia część wystawy prezentuje szkice i akwarele, które przedstawiają widoki miast i doskonale odsłaniają poszukiwania artystyczne autora. Z kolei, na zawartość największej, czwartej części składają się prace, ukazujące zamki, pałace i posiadłości Wielkiego Księstwa Litewskiego, a także spuścizna krewnych malarza, którzy walczyli o litewską państwowość.

Wystawa potrwa do 8 lutego 2026 roku.

Organizator wystawy: Muzeum Narodowe Pałac Wielkich Książąt Litewskich

Partner: Instytut Polski w Wilnie