Były obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau pozostaje jednym z najważniejszych symboli pamięci o Zagładzie. Wraz z tysiącami grobów, pomników i miejsc pamięci rozsianych po całym świecie przypomina o okrutnych zbrodniach, ale też oddaje cześć pamięci ofiar.
Pierwszy transport więźniów trafił do Auschwitz 14 czerwca 1940 r. Byli to polscy więźniowie polityczni, których zdecydowano kierować do obozu ze względu na masowe aresztowania Polaków, a w konsekwencji – przepełnienie więzień na terenie okupowanej przez Niemców Polski.
Dwa lata później Auschwitz stało się jednym z głównych ośrodków realizacji „Endlösung der Judenfrage” (ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej) – nazistowskiego planu wymordowania Żydów zamieszkujących okupowane przez Rzeszę Niemiecką tereny. W obozie Auschwitz-Birkenau zamordowano 1–1,5 miliona ludzi, z czego ok. milion stanowili Żydzi. Wielu z nich było obywatelami Rzeczypospolitej Polskiej. Terror dokonywał się także na terenie setek innych obozów koncentracyjnych w Niemczech, państwach sojuszniczych Osi i na terenach przez nie okupowanych, w gettach i w trakcie egzekucji na ulicach wielu europejskich wsi i miast. Szacuje się, że w czasie II wojny światowej zginęło 6 milionów Żydów. Obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau został wyzwolony 27 stycznia 1945 r. po wkroczeniu na okupowane tereny polskie Armii Czerwonej.
Śmierć wielu milionów Żydów na zawsze pozostanie hańbą dla ludzkości. Po tak straszliwej tragedii przed zwątpieniem w człowieczeństwo ratują nas dziś historie osób, które pomagały ocalić Żydów przed Zagładą – byli wśród nich także Polacy. Rząd RP na uchodźstwie i tysiące naszych Rodaków w odruchu ludzkiej solidarności angażowało się w pomoc Żydom przez cały okres II wojny światowej. Trzeba pamiętać, że w okupowanej przez Niemców Polsce groziła za to kara śmierci. Polacy tworzą największą grupę osób odznaczonych tytułem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata, przyznawanym przez Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holokaustu Jad Waszem. Przy Delegaturze Rządu RP w kraju działała Rada Pomocy Żydom „Żegota”, która była jedyna w okupowanej Europie państwową organizacją, powołaną specjalnie w celu ratowania Żydów.
Również polscy dyplomaci angażowali się w ratowanie Żydów. Dzięki działaniom tzw. Grupy Ładosia udało się w latach 1942–1943 uratować od śmierci kilkuset Żydów z Holandii, Polski, Niemiec, Austrii, Francji, Słowacji i innych krajów Europy.
