10 верасня 2020 r. – 46.гадавіна смерці Мельхіёра Ваньковіча.

Мельхіёр Ваньковіч нарадзіўся 10 студзеня 1892 г. у радавым маёнтку Калужыцы пад Мінскам. Быў названы ў гонар свайго бацькі, паўстанца 1863-1864 гадоў, які памёр у год нараджэння свайго сына. Маці, Марыя са Швайніцкіх, памерла праз тры гады. Будучы пісьменнік вырас на Ковеншчыне ў маёнтку бабулі. Гэты час ранняга дзяцінства ён пазней узнавіў у адной з найпрыгажэйшых у польскай літаратуры аповесцяў пра заняпад землеўласніцкага жыцця пад назвай “Шчанячыя гады”, якая выйшла ў 1934 годзе.

Ваньковіч вывучаў права ў Ягелонскім універсітэце. У 1914 г. ён быў прызваны ў расійскую армію, адкуль яго ўдалося вызваліць на падставе фальшывай даведкі аб стане здароўя.

Падчас Першай сусветнай вайны ён быў прадстаўніком Цэнтральнага грамадзянскага камітэта Каралеўства Польскага па эвакуацыі палякаў з Расіі.

Пасля вайны 1920 года Ваньковіч працягваў перапыненую юрыдычную адукацыю ў Варшаве, атрымаў дыплом у 1923 годзе і пачаў працаваць начальнікам аддзела друку Міністэрства ўнутраных спраў. У 1924 г. заснаваў выдавецкае таварыства “Рой”, саўладальнікам і галоўным рэдактарам якога быў да 1939 г. “Рой” публікаваў, сярод іншага, Тувіма, Гомбровіча, Парніцкага, у ім дэбютаваў Ежы Анджэеўскі, і там нарэшце выйшлі кнігі Бруна Шульца – “Цынамонавыя крамы” і “Санаторый пад клепсідрай”.

У міжваенны перыяд Ваньковіч прысвяціў сябе журналісцкай і літаратурнай творчасці, публікаваўся ў газетах “Kurier Warszawski”, “Wiadomości Literackie” і “Kurier Poranny”.

У апошнія перадваенныя гады пісьменнік і яго сям’я – жонка і дзве дачкі, Крыся і Марта, – жылі ў Жалібожы ў Варшаве, у знакамітым “доміку” на вуліцы Дзеннікарскай (“Журналісцкай”).

Да вайны найбольш папулярнай яго кнігай была “На сцежках Смэнтка” – рэпартаж з падарожжа на байдарцы па Усходняй Прусіі. Ваньковіч прадэманстраваў сутыкненне польскага і нямецкага элементаў у гэтых раёнах і пра барацьбу за польскую ідэнтычнасць, якая там адбываецца. Ён быў майстрам рэпартажнай гісторыі, у якой аб’ядноўваў факты з элементамі выдуманай фантастыкі. Ён карыстаўся маляўнічай польскай мовай, якая вынікала з традыцыі шляхецкіх гавэндаў. “Мяне цікавіць сінтэтычная, а не дакументальная праўда, я бяру з кожнага лёсу тое, што ў ім асаблівае, інакш гэтае ўнікальнае, густое, моцнае было б шэрым, ніякім”, – казаў ён.

У пачатку Другой сусветнай вайны Ваньковіч з’ехаў у Румынію, а ўлетку 1940 г. выправіўся ў паўднёвую Еўропу, спыніўшыся на Кіпры, а потым у Палестыне. З 1943 г. ён ваенны карэспандэнт 2-га корпуса Войска Польскага, падарожнічаў па Блізкім Усходзе. У маі 1944 года ўдзельнічаў у бітве пры Монтэ-Касіна, за што быў узнагароджаны Крыжом храбрых.

Пасля вайны Мельхіёр Ваньковіч пераехаў у Лондан. Ён вырашыў, што вяртацца ў Польшчу няма сэнсу: яго старэйшая дачка Крыся, змагарка паўстанцкага атрада “Parasola” загінула ў Варшаўскім паўстанні, “доміку” ў Жалібожы быў знесены. У Лондане ён супрацоўнічаў з газетамі “Wiadomości” і “Dziennik Polski”.

Адразу пасля вайны Ваньковіч пачаў працаваць над сваёй самай вялікай і значнай кнігай. Праца разраслася да трох тамоў, якія яны паслядоўна выйшлі ў 1945-47 гадах у Рыме пад назвай “Бітва за Монтэ Касіна”.

У 1949 г. Ваньковіч пераехаў у ЗША, дзе пасялілася яго другая дачка, Марта. Аднак пісьменнік не мог знайсці сябе ў амерыканскай рэчаіснасці, і ў маі 1958 г. вярнуўся ў Польшчу.

У 1964 г. Ваньковіч падпісаў “Ліст 34”, адрасаваны тагачасным уладам Польскай Народнай Рэспублікі, у якім змяшчаўся пратэст супраць культурнай палітыкі дзяржавы.

Улады пачалі кампанію супраць пісьменніка. Яго абвінавацілі ў перадачы за мяжу матэрыялаў, накіраваных супраць Польшчы і супрацоўніцтве з радыё “Свабодная Еўропа”. Ваньковіча асудзілі на тры гады пазбаўлення волі. Ваньковіч правёў у турме пяць тыдняў. Улады хацелі, каб пісьменнік папрасіў аб памілаванні. Калі гэтага не адбылося, выкананне прысуду было прыпынена з увагі на ўзросту і стан здароўя затрыманага. Толькі ў 1990 г. Вярхоўны суд адмяніў прыгавор і пасмяротна апраўдаў Ваньковіча.

Мельхіёр Ваньковіч памёр у Варшаве 10 верасня 1974 г. ва ўзросце 82 гадоў. Ён да канца жыцця заставаўся непакорным. Улады прапанавалі ягонай дачцэ Марце Эрдман пахаваць бацьку за дзяржаўны кошт. Аднак яна адмовілася ў адпаведнасці з воляй пісьменніка, які перад смерцю сказаў: “Я не хачу, каб яны фатаграфаваліся над маёй труной”. Пісьменнік пахаваны на варшаўскіх могілках Павонзкі.