Kolejny odcinek Biblioteki online dedykujemy Dniu Konstytucji. Z okazji tego wydarzenia przygotowaliśmy

„Koncertem nad koncertami” Adama Mickiewicza

W Księdze XII kultowego poematu „Pana Tadeusza” jest fragment, który już od dawna żyje swoim życiem i został mitem sam w sobie. To jest „Koncert Jankiela” zwany także „Koncertem nad koncertami”, w którym Adam Mickiewicz przypomina historyczne wydarzenia poprzedzające rozbiory Polski i zachęca ludzi do zgody. Muzycznym wcieleniem opisywanych zdarzeń poeta uczynił koncert z okazji zaręczyn Tadeusza z Zosią, wykonany na cymbałach przez polskiego patriotę – Żyda Jankiela. Opis ten stał się inspiracją do powstania wielu utworów artystycznych, w tym rzeczywistych koncertów i obrazów.

Zdumieli się słuchacze.

Razem ze strun wiela

Buchnął dźwięk, jakby cała janczarska kapela

Ozwała się z dzwonkami, z zelami, z bębenki:

Brzmi Polonez Trzeciego Maja! — Skoczne dźwięki

Radością oddychają, radością słuch poją;

Dziewki chcą tańczyć, chłopcy w miejscu nie dostoją —

Lecz starców myśli z dźwiękiem w przeszłość się uniosły,

W owe lata szczęśliwe, gdy senat i posły,

Po dniu Trzeciego Maja, w ratuszowej sali,

Zgodzonego z narodem króla fetowali,

Gdy przy tańcu śpiewano: Wiwat król kochany!

Wiwat Sejm, wiwat Naród, wiwat wszystkie Stany!

Koncert Jankiela tematycznie podzielony jest na pięć części, z których każda odnosi się do innego historycznego wydarzenia z historii Polski:

• Konstytucja 3 maja 1791 roku, która dokonała reformy ustroju Rzeczypospolitej Obojga Narodów;
• Konfederacja targowicka – konfederacja magnackiego obozu republikanów przeciwko reformom Konstytucji;
• Rzeź Pragi – rzeź z 1794 roku, jakiej podczas powstania kościuszkowskiego dokonała armia carska mordując znaczną liczbę mieszkańców warszawskiej dzielnicy – Pragi;
• tułaczka żołnierzy polskich po I i II rozbiorze Polski i upadku powstania kościuszkowskiego przed powstaniem Legionów Polskich we Włoszech;
• powstanie Legionów Polskich we Włoszech (muzycznie ilustrowane Mazurkiem Dąbrowskiego) – które u boku Napoleona miały wyzwolić Rzeczpospolitą z ucisku trzech zaborców.

Swój koncert Jankiel wykonywał na ludowym instrumencie, tak popularnym na Białorusi – dawnej i dzisiejszej – na cymbałach. Stary Jankiel był prawdziwym wirtuozem tego instrumentu, których już wtedy było mało. W jego utworze zawarte są następujące tematy muzyczne: Polonez Trzeciego Mają (anonimowa pieśń skomponowana na cześć uchwalenia Konstytucji Trzeciego Mają), Pieśń o żołnierzu tułaczu (XVI wieczna pieśń żołnierska, nawiązująca do staropolskich żołnierskich lamentów) oraz, oczywiście, Mazurek Dąbrowskiego (obecny hymn Polski, pierwotnie „Pieśń Legionów Polskich we Włoszech” napisana przez Józefa Wybickiego). Oczywiście, że koncert Jankiela ma też wszelkie cechy wolnej ludowej improwizacji.   

Koncert Jankiela zainspirował wielu kompozytorów, malarzy i innych twórców z różnych dziedzin. Ciekawe, że w słynnym filmie Andrzeja Wajdy fragmentu z koncertem nie ma, ponieważ, wg. tłumaczenia reżysera, „koncert Jankiela to jest materiał na osobny film”.

Potężną wersję „Koncertu Jankiela” jako całkowicie odrębnego dzieła muzycznego na troje cymbałów i orkiestrę napisał kompozytor, laureat Oscara Jan Kaczmarek. W prawykonaniu „Koncertu Jankiela” wystąpiła orkiestra Sinfonia Varsovia z udziałem cymbalistów białoruskiego zespołu Wasilinki z Białoruskiej Państwowej Akademii Muzyki.

Utwór został wykonany z okazji inauguracji polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej, ale także dwustulecia rozpoczęcia akcji „Pana Tadeusza” – uważa się, że 3 lipca Tadeusz powrócił do Soplicowa i w taki oto sposób rozpoczęła się akcja polskiego eposu.

Proponujemy Państwu następujące linki:

Polski tekst poematu „Pan Tadeusz”

Białoruskie tłumaczenie Piatra Bitela

Oferta edukacyjna online wrocławskiego Muzeum Pana Tadeusza (tak, jest to muzeum jednego poematu). Interesująco i w pigułce przedstawiona jest historia napisania „Pana Tadeusza” oraz takie kultowe wątki jak np. „tabakiera” i „grzybobranie”  

Piękna możliwość przekartkować pierwsze wydanie „Pana Tadeusza” (Paryż, 1834).

Scena koncertu Jankiela z filmu Pan Tadeusz, reż. Ryszard Ordyński (1928)