Już możemy zdradzić tajemnicę – za tydzień w ramach cyklu spotkań „Sanatorium pod Klepsydrą” Andrej Khadanowich w towarzystwie trzech białoruskich tłumaczek opowie o Bożym Narodzeniu w polskiej poezji. Biblioteka online tymczasem zaprasza na krótki przegląd polskiej prozy świątecznej.

Z życzeniami Wesołych Świąt Bożego Narodzenia, pocztówka / www.polona.pl

Święta Bożego Narodzenia w tradycji chrześcijańskiej upamiętniają narodziny Jezusa Chrystusa. Jest to najważniejsze, zaraz po Wielkanocy, święto w roku, poprzedzone okresem trzytygodniowego oczekiwania, zwanego Adwentem. Święta Bożego Narodzenia są też najbogatsze w tradycje ludowe. Obrzędowość Bożego Narodzenia kształtowała się stopniowo w ciągu kolejnych stuleci, przeplatając w sobie prastare (z czasów pogańskich) zwyczaje i wierzenia ze zwyczajami nowszymi, przyniesionymi po chrystianizacji przez Kościół, a także tymi, które powstały w wiekach późniejszych w wyniku wzajemnego przenikania się obwiązującego obrządku kościelnego i przedchrześcijańskich elementów ludowej rolniczej tradycji. Najwięcej zwyczajów ludowych wiąże się z ostatnim dniem Adwentu, czyli z Wigilią. Słowo „wigilia” pochodzi z języka łacińskiego i oznacza czuwanie.

Jeden z najpiękniejszych opisów Wigilii w polskiej literaturze klasycznej należy do Władysława Reymonta. Za powieść „Chłopi” w 1924 roku pisarz otrzymał Nagrodę Nobla. Powieść ukazuje życie społeczności wiejskiej na początku XX wieku i obejmuje cztery pory roku. Oczywiście, że opisania Wigilii należy szukać w tomie pt. „Zima” (rozdział IV).

W Wigilię przed godnymi świętami już od samego świtania wrzał przyspieszony, gorączkowy ruch w całych Lipcach. […] Rojno było od ludzi i wrzaskliwie; radosny nastrój święta drgał w powietrzu, przenikał ludzi, nawet w bydlątkach się odzywał; krzyki dźwięczały w słuchliwym, mroźnym powietrzu kieby muzyka, śmiechy rozgłośne, wesołe leciały z końca w koniec wsi, radość buchała z serc; psy jak oszalałe tarzały się po śniegach, szczekały z uciechy i ganiały za wronami, tłukącymi się około domów, po stajniach rżały konie, z obór wyrywały się przeciągłe, tęskne ryki, a nawet ten śnieg jakby radośniej skrzypiał pod nogami…

 Będą tu świąteczne porządki, pierwsza gwiazdka, dzielenie się opłatkiem, siano pod obrusem, wszystkie tradycyjne dania na stole wigilijnym (aktualne też dzisiaj!) oraz kolędowanie.

Nowela Bolesława Prusa „Wigilia” wyraźnie koresponduje z klasyczną „Opowieścią wigilijną” Charlesa Dickensa (też jest dostępna do lektury online – po polsku i po białorusku). Utwór polskiego autora został po raz pierwszy opublikowany w „Kurierze Warszawskim” w latach siedemdziesiątych XIX wieku. Fabuła jest taka: pewien mężczyzna, redaktor, ma perspektywę spędzić Wigilię Świąt Bożego Narodzenia w samotności. Wizja ta bardzo go złości, lecz w pewnym momencie dostrzega tajemniczą zjawę. Ta przedstawia mu się jako Wigilia. Mężczyzna wraz z Wigilią odwiedzi wiele domów, w których ludzie będą zasiadać do świątecznego stołu. Będzie to doskonały pretekst do przyjrzenia się świątecznym obyczajom wśród różnych warstw społeczeństwa polskiego.

Piękny opis polskiej Wigilii na wygnaniu podaje Józef Ignacy Kraszewski w powieści historycznej pt. „Tułacze”. Autor mówi o uroczystej wieczerzy w Ameryce jaką spędzili ze sobą wielcy Polacy. Przygotowania trwały bardzo długo. Niespodziewanie w odwiedziny przyjechał sam Tadeusz Kościuszko.

Nowela „Boże Narodzenie” Marii Dąbrowskiej  to ciepła krótka opowieść o tradycyjnych przygotowaniach do Bożego Narodzenia widzianych oczyma dzieci XX wieku. Autorka opisuje przedświąteczne porządki, zakupy, wspólne robienie ozdób choinkowych i inne czynności, które doskonale oddają magiczną atmosferę oczekiwania na święta. Lektura noweli Dąbrowskiej to świetna propozycja dla tych, którzy chcą przypomnieć sobie tradycyjny obraz przygotowań do świąt.

Wigilia w ziemiance, pocztówka z lat 20. XX wieku.

Jeśli lubią Państwo wydania historyczne, polecamy świąteczny numer gazety żołnierskiej „Polska walcząca. Żołnierz polski na Obczyźnie” (22 grudnia 1945 roku): jasełka wojenne, opowieści o Wigilii na Pawiaku i w Oświęcimiu autorstwa Zofii Kossak, kolęda z obozu. Słowa tej gazety dodawały otuchy czytelnikom w trudnych czasach, jest to prawdziwy dokument epoki.

Przypominamy również, że świąteczne przeboje światowe „Dziewczynka z zapałkami” H.Ch.Andersena oraz „Dziadek do orzechów” E.T.A.Hoffmanna (bardzo lubiane w Polsce) są dostępne na stronie wolnelektury.pl jako teksty i audiobooki.

Co roku wielkie i małe wydawnictwa przygotowują pod choinkę nowości świąteczne, mogą to być:

• głośne premiery (w tym roku wielu czytelników czekają na „Czułego narratora” Olgi Tokarczuk)
• piękne książki kulinarne (tu można znaleźć kilka bezpłatnych wydań)
• nowe kryminały z Wigilią w tle („Morderstwo w Boże Narodzenie” Agathy Christie to chyba wzorzec gatunku, ale polecamy też zwrócić uwagę na „Nie całkiem białe Boże Narodzenie” Magdaleny Knedler – miks nieporadnych śledczych, oryginalnej zagadki i bezładnej krzątaniny podejrzanych, dostępny też jako ebook)
• romantyczne powieści świąteczne (parę lat temu “wystrzeliła” Magdalena Kordel i jej „Sezon na cuda”)
• bogato ilustrowane wydania dla dzieci (jako ebook możemy zdobyć „Basię i Boże Narodzenie” Zofii Staneckiej)
• wybrane opowiadania znanych pisarzy

Niech więc każdy znajdzie pod choinką to, czego pragnie.

Bonusy:

Najsłynniejsze polskie kolędy – teksty i nuty.

O świętach obchodzonych w domach najbardziej znanych polskich literatów: Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Czesława Miłosza i wielu innych.