Biblioteka online. 10. Polski komiks: co, gdzie i jak?
Początki komiksu w Polsce związane są z rozwojem prasy po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku. Publikowano wówczas historyjki, będące połączeniem obrazków i wierszowanego tekstu. Nie miały charakterystycznych dymków z dialogami, lecz swoich czytelników zyskały dość szybko. Adresatem komiksu prasowego był przede wszystkim niewykształcony mieszkaniec dużych miast. Tematyka była różnorodna, poruszała sprawy polityczne i obyczajowe, zawsze jednak w żartobliwy sposób. Bardzo często komiks prasowy czytały dzieci. Dla nich wychodziły jednak specjalne gazetki i albumy. Najbardziej znane to przygody Koziołka Matołka i małpki Fiki-Miki Mariana Walentynowicza i Kornela Makuszyńskiego. Są wznawiane do dziś.
Po II wojnie światowej władze komunistyczne początkowo niechętnie patrzyły na komiks, jako gatunek typowy dla amerykańskiej kultury popularnej. Jednak już pod koniec lat 50. XX wieku komiks znów trafił do gazet. Wtedy debiutowali też ojcowie polskiego komiksu: Janusz Christa i Henryk Jerzy Chmielewski. Christa stworzył marynarzy, Kajtka i Koka, a później dwóch wojów Kajka i Kokosza. Ich przygody wydano w wielu albumach, i jest to dzisiaj klasyka gatunku.
Henryk Jerzy Chmielewski jest „ojcem” dwóch harcerzy Romka i A’Tomka, którzy uczłowieczają szympansa Tytusa. Cała trójka wyruszała w przygody specjalnym pojazdem latającym. Tytus, Romek i A’Tomek często podróżują w czasie i opowiadają czytelnikom o wydarzeniach polskiej i światowej historii.
Komiks w PRL skierowany był prawie wyłącznie do dzieci. Najpoczytniejszymi historiami były przygody Kleksa, niebieskiego stworka z kałamarza, którego stworzyła Szarlota Pawel, oraz bohaterowie Tadeusza Baranowskiego (profesorek Nerwosolek, smok Diplodok), które ze względu na abstrakcyjny humor i zawoalowany komentarz rzeczywistości czytali także dorośli.
Władze wydawały także stricte propagandowe komiksy jak seria „Kapitan Żbik” o niezłomnym oficerze Milicji Obywatelskiej. Komiksy o Żbiku rysowało wielu wybitnych polskich rysowników: Grzegorz Rosiński, Bogusław Polch i Jerzy Wróblewski. Osobnym zjawiskiem tego okresu są „Przygody profesora Filutka” Zbigniewa Lengrena. Pomnik Filutka i jego autora został odsłonięty w Toruniu.
Lata 80. XX wieku to złote czasy komiksu fantastycznego. Stricte komiksowe pisma „Komiks” i „Fantastyka-Komiks” wydałwały klasykę polskiego komiksu „Funky Koval” Jacka Rodka i Macieja Parowskiego. (pierwszy polski komiks dla dorosłego odbiorcy) i „Wiedźmin” na podstawie prozy Andrzeja Sapkowskiego (autorzy Bogusław Polch i Maciej Parowski). „Wiedźmin” okazał się wdzięcznym materiałem, a do tej serii wracało się później wielu innych artystów.
Po 1989 roku rozkwitła twórczość młodych, niezależnych autorów. Na rynku dominowały jednak zagraniczne produkcje.
Z końcem lat 90. można mówić o renesansie polskiego komiksu. Kultowe „Osiedle Swoboda” Śledzińskiego opowiadało o nowej rzeczywistości nowego kraju. Zaczęła się epoka tzw. komiksu autorskiego. Koniecznie trzeba przypomnieć takich autorów jak Mateusz Skutnik („Rewolucje”), Karol Kalinowski („Łauma”), Tomasz Leśniak i Rafal Skarżycki („Jeż Jerzy”), Tomasz i Bartosz Minkiewiczowie („Wilq”), Krzysztof Gawronkiewicz („Esencja” i „Romantyzm” z Grzegorzem Januszem, „Mikropolis” z Dennisem Wojdą).
XXI wiek przywrócił najlepsze tradycje komiksu dla dzieci i młodzieży. Konkurs na komiks dla dzieci imienia Janusza Christy ma na celu poszukiwanie nowych imion. Książka Tomasza Samojlika „Bartnik Ignat i skarb puszczy” ukazała się w wydawnictwie „Halijafy” przy wsparciu Instytutu Polskiego w Mińsku. Autor jest biologiem z wykształcenia, dlatego jego albumy łączą treści edukacyjne z wartką akcją i wciągającą fabułą. “Łauma” Karola Kalinowskiego opowiada o Dorotce, której rodzina przeprowadza się na wieś, gdzie okazuje się, że jej babcia była czarownicą, a dziewczynka wplątuje się w porachunki leśnych bóstw. Artysta wykorzystał w komiksie elementy ludowych wierzeń i mitologii. Maciej Jasiński i Piotr Nowacki opowiadają młodszym czytelnikom o przygodach detektywa Misia Zbysia i borsuka Mruka.
W znaczący sposób rozwija się w Polsce komiks historyczny (opowiadający o konkretnych wydarzeniach historycznych, zwłaszcza z historii najnowszej lub II wojny Światowej) i kostiumowy (osadzający w realiach historycznych fikcyjną akcję). Pierwsze najgłośniejsze albumy to „1956: Poznański Czerwiec” i „1981: Kopalnia Wujek” o robotniczych strajkach brutalnie stłumionych przez władze komunistyczne oraz album „Cena Wolności” o zabójstwie księdza Jerzego Popiełuszki przez tajne służby. Często takie wydania są wspierane przez duże instytucje państwowe.
Osobną kategorią są komiksy kostiumowe, których akcja rozgrywa się realiach historycznych. Na uwagę zasługują: minialbum „Stan” Jacka Frąsia o stanie wojennym w Polsce oczami dziecka, surrealistyczna opowieść o holokauście „Achtung Zelig” (Krzysztof Gawronkiewicz, Krystian Rosenberg) czy, na przykład, „Herma św. Zygmunta” (Maciej Pałka i Bartek Biedrzycki) o transporcie Wisłą relikwii ufundowanej przez króla Kazimierza Wielkiego.
Co i gdzie można obejrzeć:
Strona oficjalna Tytusa, Romka i A’Tomka – bohaterów serii Henryka Jerzego Chmielewskiego – ojca polskiego komiksu, zwanego powszechnie „Papcio Chmiel”.
Na stronach internetowych Aleja Komiksu oraz Web Komiksy do pobrania jest kilkadziesiąt powieści graficznych młodych, debiutujących, a także doświadczonych autorów.
Strona Czytaj komiksy – recenzje, nowości, polecenia od wielbiciela gatunku.
11/11 = Niepodległość to antologia komiksu przygotowana przez Narodowe Centrum Kultury i Stowarzyszenie Twórców „Contur“ specjalnie na obchody Narodowego Święta Niepodległości.Piękny przykład polskiego komiksu historycznego.
Piękne komiksy edukacyjne:
Moniuszko – komiks, poświęcony osobie znanego kompozytora, urodzonego na Mińszczyźnie. Darmowa publikacja Domu Literatury w Łodzi.
Piłsudski – poświęcony osobie Marszałka Józefa Piłsudskiego. Darmowa publikacja Domu Literatury w Łodzi.
Jak niedźwiedź Wojtek został żołnierzem – prawdziwa historia niedźwiedzia Wojtka – żołnierza 2 Korpusu Polskiego.
Ale w radiu nic nie mówili – komiks o Lubelskim Lipcu 1980.
Sieciaki – interaktywne komiksy promujące bezpieczeństwo najmłodszych w sieci.
Dziecko z ADHD – komiks dla dzieci z ADHD, w przystępny sposób tłumaczący naturę zaburzeń.
Na podstawie gruntownej pracy Łukasza Chmielowskiego „Krótki przegląd polskiego komiksu”, https://culture.pl/pl/artykul/krotki-przewodnik-po-polskim-komiksie.