Jakiż to chłopiec piękny i młody?
Jaka to obok dziewica?
Brzegami sinej Świtezi wody
Idą przy świetle księżyca.
Świtezianka – ballada Adama Mickiewicza, opublikowana po raz pierwszy w zbiorze „Ballady i romanse”, wydanym w 1822 w Wilnie.
Świteziankami nazywano nimfy wodne. Wielu czytelników myśli, że tytułowa bohaterka – Świtezianka – wywodziła imię swoje od nazwy białoruskiego jeziora Świteź. A jednak było odwrotnie. Jezioro nazwano Świtezią, ponieważ zamieszkiwały je świtezianki.
W „Rękopisie znalezionym w smoczej jaskini. Kompendium wiedzy o literaturze fantasy” Andrzej Sapkowski dowodzi, iż świtezianki były rusałkami zamieszkującymi wiele innych wód. Zajmowały się płataniem figli i wabieniem do siebie naiwnych młodzieńców, celem skompromitowania ich i doprowadzenia do zguby. W „Balladach i romansach”, w utworze pt. „Świteź”, Adam Mickiewicz przywołał inną rusałkę, dzielną córkę kniazia Tuhana. Wyjątkowo okazała ona litość nieroztropnemu młodzieńcowi, który w nieodpowiednim momencie zapuścił się łódką na niespokojne wody jeziora. Inni mieli mniej szczęścia. Ginęli gwałtowną śmiercią, a w najlepszym razie uciekali przerażeni i opowiadali historie, które skłaniały słuchaczy do podejrzeń, że uciekając zgubili resztki zdrowego rozsądku.
Ballada „Świtezianka” opowiada o próbie, jakiej tytułowa świtezianka, występująca początkowo jako zwykła dziewczyna, poddaje zakochanego w niej młodzieńca. Ów chłopak, który zarzekał się, że nigdy jej nie zdradzi, zafascynowany urodą nieznajomej, zapomniał o swoich przyrzeczeniach. Wtedy jednak okazało się, że jego dziewczyna i świtezianka to ta sama osoba.
Utwór został napisany w czasach, kiedy poeta był zakochany w Maryli Wereszczakównie, mieszkającej wtedy w Tuhanowiczach nad Świtezią. W sierpniu 1821 przy okazji imienin ukochanej Mickiewicza powstawała Świtezianka. Wereszczakówna była ponadto adresatką wiersza Do M***, upamiętniona w „Balladach i romansach” (w wierszu „Do przyjaciół” poprzedzającym balladę „To lubię” i tejże) i w IV części „Dziadów”.
„Świtezianka” jest wzorcem poezji romantycznej, świadczącym wpływ folkloru na twórczość Adama Mickiewicza.
Ballada „Świtezianka” do przeczytania w języku polskim i w białoruskim tłumaczeniu Alesia Zaryckiego.
“Свіцязянка” w wersji audio.
Ilustracja: Kazimierz Alchimowicz „Świtezianka”, 1898-1900
