Powstanie ogólnonarodowe, ostatni romantyczny zryw, najkrwawsze polskie powstanie, straceńcze – tak mówi się o powstaniu styczniowym. Swoim zasięgiem objęło tereny dawnej Rzeczypospolitej: Polskę, Białoruś, Litwę i część Ukrainy. W dniu 22 stycznia obchodzimy rocznicę wybuchu powstania styczniowego, w związku z czym Biblioteka online proponuje sięgnąć po klasykę literatury polskiej. Polecamy nasz odcinek o powieści „Wierna rzeka” Stefana Żeromskiego i zapraszamy do lektury tekstu o powstaniu w biografii Stanisława Wokulskiego.

Stanisław Wokulski jest jednym z najbardziej znanych polskich bohaterów literackich. Protagonista powieści „Lalka” Bolesława Prusa, postać Wokulskiego stała się w polskiej kulturze masowej symbolem przedsiębiorczości.

Zgodnie z fabułą powieści Wokulski urodził się prawdopodobnie w 1832 roku, pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej. Już jako młody człowiek dużo pracował, zmuszony do tego przez własnego ojca. Rozpoczął naukę na wydziale matematyczno–przyrodniczym w Szkole Głównej w Warszawie. Zafascynowany nauką i techniką, miał też niezwykłe zdolności wynalazcy: pracował nad modelem maszyny latającej z ograniczonymi możliwościami sterowania oraz nad maszyną pompująca wodę. Mimo tego tuż po wybuchu powstania styczniowego Wokulski porzucił studia i zaciągnął się do oddziału powstańczego, a skutkiem tego była zsyłka do Irkucka. Wrócił stamtąd dopiero po 7 latach.

Powstanie stało się początkiem wielkiej historii Wokulskiego. Czy miała ta postać jakiś pierwowzór? W publikacji prasowej z 1937 przy okazji upamiętnienia Wokulskiego w Warszawie podano, że prototypy postaci “Lalki” żyły w Lublinie. Według historyka Zbigniewa Klejna pierwowzorem postaci Wokulskiego był Jakub Lange, szwajcarski przedsiębiorca, który około połowy XIX przyjechał do Warszawy. Interesującą teorię przytacza Jerzy Kasprzycki w książce „Warszawa nieznana”, gdzie podaje, że pewne cechy charakteru Stanisława Wokulskiego pisarz zaczerpnął z biografii warszawskiego przemysłowca i wynalazcy Stanisława Strójwąsa – syna weterana z powstania styczniowego.

Czym było powstanie styczniowe dla tej generacji? Walcząc w powstaniu, potwierdzali swą wartość jako Polacy i ludzie, uczyli się wytrwałości i nadziei. Warto zwrócić uwagę na fakt, że Bolesław Prus w powieści często używa języka ezopowego, czyli nie mówi wprost o powstaniu styczniowym, a jedynie sugeruje czytelnikowi utajone treści. W taki sposób unikał ingerencji powszechnej wówczas cenzury.  Z drobnych wzmianek dowiadujemy się jednak o emocjach ludzi przygotowujących się do walki:

Zdawało mi się, że w Warszawie jest ciaśniej i że wszyscy są odurzeni. Co godzinę oczekiwałem jakiejś niespodzianki, lecz mimo to wszyscy mieliśmy doskonały humor i głowy pełne projektów.

Proponujemy następujące linki:

Pierwsze wydanie „Lalki” Bolesława Prusa

Powieść w całości 

Białoruskie tłumaczenie M.Chaustowicza, red. H.Żarko

Powieść w postaci audiobooka TOM I, TOM II

Powstanie styczniowe w literaturze, numer specjalny czasopisma „Ciechanowskie Zeszyty Literackie”