Найстарэйшы запісаны па-польску сказ знаходзіцца ў лацінамоўнай Генрыкоўскай кнізе. Гэта хроніка заснавання абацтва цыстарцыянцаў у вёсцы Генрыкаў, складзеная пасля 1268 года. Хроніка складалася як апісанне кляштарных уладанняў, з мэтай абгрунтавання правоў абацтва на іх. Генрыкоўская кніга з’яўляецца каштоўным гістарычным, юрыдычным і лінгвістычным дакументам, у ёй запісана каля 120 мясцовых назваў, звесткі пра жыхароў Ніжняй Сілезіі (ад сялян да вроцлаўскіх біскупаў) і іх імёны. Апісаны таксама грамадскія адносіны ў Польшчы XIII стагоддзя. Над летапісам працавалі два манахі, аўтар другой часткі, імя якога не захавалася, давёў гісторыю абацтва да 1310 года.

У запісах з 1270 года, на аркушы нумар 24 у дзявятым радку знізу можна ўбачыць сказ, які лічыцца найстарэйшым, запісаным на польскай мове:

„Bogwali uxor stabat, ad molam molendo. Cui вір suus тое ж самае Bogwalus, compassus Діксіт: Sine, ut ego etiam molam. Hoc est in polonico: Day, ut ia pobrusa, а ti poziwai” – арыгінальная цытата з Генрыкоўскай кнігі на лаціне.

А там пажыўшы некаторы час, ён узяў у жонкі дачку нейкага клірыка, сялянку тоўстую і зусім нязграбную. Але трэба ведаць, што ў тыя дні вадзяныя млыны былі тут надзвычай рэдкія, таму жонка гэтага Богвала Чэха вельмі часта стаяла ля жорнаў мелючы. Злітваўся з яе муж ейны Богвал і казаў: „Sine, ut ego etiam molam” – гэта па-польску: “Дай, я памялю, а ты адпачывай!”. Так гэты чэх па чарзе малоў з жонкай і часта круціў камень гэтак жа, як жонка.

У транслітарацыі гэтая фраза гучыць так: Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai, у выніку транскрыпцыі яе можна запісаць як: Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj, што значыць: Дай, я памялю, а ты адпачывай!

Фраза была сказана аселым у Ніжняй Сілезіі чэшскім рыцарам Багухвалам жонцы, калі тая малола збожжа на ручных жорнах. Сказ знаходзіцца ў апісанні паходжання назвы вёскі Брукаліцэ непадалёк ад абацтва: мясцовасць належала да кляштарных уладанняў. Малоць збожжа тады лічылася справай, нявартай мужчыны, гэтага чэха суседзі празвалі Брукалам (ад слова “zbrukany” – які зрабіў штосьці нягоднае, нявартае павагі), і гэта мянушка адпаведна дала назву ўсёй вёсцы.

Але ў нашы дні мы можам лічыць, што гэты чалавек запомніўся толькі таму, што дапамагаў жонцы.

Кніга захоўваецца ў Архіепіскапскім музеі ў Вроцлаве (sygn. V. 7), а ў кляштары ў Генрыкове ёсць факсіміле. 10 сакавіка 2014 года Генрыкоўская кніга была намінаваная на ўпісанне, а 9 кастрычніка 2015 года была ўнесеная ў спіс “Памяць свету” ЮНЕСКА.

Знакамітую фразу мы таксама можам пачуць, напрыклад, у “Каменных сэрцах” – першым буйным дадатку да гульні “Вядзьмар 3: Дзікае паляванне”. Фраза вымаўляецца ў момант, калі вядзьмар апантаны духам. Можна таксама знайсці майкі, торбы і канцылярскія тавары з гэтымі словамі.

Раім паглядзець:

Лічбавая версія Генрыкоўскай кнігі.

Лекцыя прафесара Войцеха Мразовіча „Księga paradoksów, czyli jak Księga Henrykowska trafiła na listę UNESCO”