23.06.2020 - 29.06.2020 Literatura, Wydarzenia

Biblioteka online. 11

Tym razem Biblioteka online przypomina tragiczne dzieje Powstania styczniowego według uczestniczki wydarzeń, słynnej pisarki Elizy Orzeszkowej.

Leciał wiatr światem, ciekawy, niespokojny, słuchał gwarzeń, opowiadań wód, zbóż, kwiatów polnych, drzew przydrożnych i — szumiał. Szumiał o wszystkim, co widział, co słyszał na szerokim, wielkim, na przedziwnym świecie, i leciał, aż przyleciał do krainy w wody, trawy i drzewa bogatej, która nazywa się Polesie litewskie.

 Eliza Orzeszkowa

„Gloria victis (czyli „Chwała zwyciężonym”) – zbiór opowiadań-nowel Elizy Orzeszkowej, po raz pierwszy wydany w 1910 roku po rewolucji 1905 roku, która przyniosła znaczne złagodzenie cenzury na terenie zaboru rosyjskiego.

Pierwotnie książka miała nosić tytuł: “1863. Tematyka wszystkich umieszczonych w niej opowiadań dotyczy czasów powstania styczniowego, losem którego bardzo się przejmowała autorka. W tym czasie Eliza Orzeszkowa powróciła z Warszawy do majątku Ludwinowo (blisko Drohiczyna) i aktywnie wspierała powstańców w służbach pomocniczych. Od połowy czerwca 1863, przez około dwa tygodnie, w Ludwinowie przebywał wyczerpany i chory generał Romuald Traugutt, którego później (w lipcu) Orzeszkowa własną karetą odwiozła do granicy Królestwa Polskiego. Jednak nawet pomoc pisarki i jej męża nie uratowała Traugutta. W nocy z 10 na 11 kwietnia 1864  o 2 nad ranem Romuald Traugutt został aresztowany, a skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano przez powieszenie w okolicy Cytadeli Warszawskiej 5 sierpnia 1864. Mąż Elizy Oreszkowej – Piotr Orzeszko – został aresztowany jesienią 1863, a w marcu 1865 skazany na zesłanie do guberni permskiej.

Otóż prawie pięćdziesiąt lat po upadku powstania styczniowego Orzeszkowa chciała przypomnieć wysiłek powstańców. Uważała, że młodzież, poddawana dobrowolnej lub przymusowej rusyfikacji, zapominała o roli tych wydarzeń. Tymczasem dla pisarki, która sama aktywnie uczestniczyła w powstaniu, było to nie do przyjęcia.

Wybuch rewolucji 1905 roku i związane z nią idee wolnościowe budziły skojarzenia z atmosferą, jaka kiedyś towarzyszyła powstańcom. W ostatecznym stłumieniu zrywu rewolucyjnego Orzeszkowa widziała analogię do klęski powstania i nastrojów ogólnego zniechęcenia.

W napisanych wiele lat później nowelach, takich jak tytułowa „Gloria victis”, próbowała opisać swój udział w powstaniu w formie zbeletryzowanej.

Na zbiór składają się następujące opowiadania:

  • Oni
  • Oficer
  • Hekuba
  • Bóg wie kto
  • Gloria victis

Późniejsze wydania zawierały dodatkowo opowiadania „Dziwna historia”, „Śmierć domu” i „Panna Róża”.

Fabułę opowiadania „Gloria victis” stanowi epizod z powstania styczniowego. Narratorem jest przyroda (drzewa, wiatr, kwiaty). Akcja rozgrywa się na „Polesiu litewskim”. Jest to tragiczna historia dwóch młodych żołnierzy z powstańczego oddziału Romualda Traugutta i jednocześnie historia całego powstania. Maryś Tarłowski i jego przyjaciel Jagmin, zakochany w siostrze Marysia, Anielce, zginęli, poświęcając swoje życie za ojczyznę. Zginął cały oddział. Dzieje mogiły powstańczej opowiada stary dąb, a prędki wiatr niesie nad polami, wodami, miastami i wioskami, wołanie: „Gloria victis!”, „Chwała zwyciężonym!”.

Opowiadania z cyklu Elizy Orzeszkowej „Gloria victis” upamiętniają wspólną historię Polski, Białorusi i Ukrainy. Na język białoruski nowele tłumaczy Anatol Butewicz.

Do czytania i słuchania:

Książka „Gloria victis” wydana przez Gebethnera i Wolfa w 1928 r. dostępna jest w serwisie Polona.pl

„Gloria victis” do pobrania w formatach PDF, EPUB, MOBI w serwisie Wolnelektury.pl. Opowiadanie „Gloria victis” jest też dostępne w postaci audiobooka.

Białoruskie tłumaczenie opowiadania „Gloria victis” z przedmową, tłumacz i autor przedmowy – Anatol Butewicz.

 

Ilustracja: Powstańcy styczniowi uzbrojeni w kosy, zdjęcie ze zbiorów Muzeum Historii Polski

from to
Scheduled Literatura Wydarzenia