Janusz Korczak, właściwe imię Henryk Goldszmit, urodził się w Warszawie w 1878 roku. Swoim wychowańcom i czytelnikom znany był też jako Stary Doktor lub Pan Doktor.

Teoretyk i praktyk wychowania, twórca oryginalnego systemu pracy z dziećmi, opartego na partnerstwie, samorządnych procedurach i instytucjach oraz pobudzaniu samowychowania. Badacz świata dzieci. Był pionierem działań w dziedzinie diagnozowania wychowawczego oraz prekursorem działań na rzecz praw dziecka-człowieka. W 1926 zainicjował pierwsze pismo redagowane w większości przez dzieci – „Mały Przegląd”.

Henryk Goldszmit urodził się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej i jako Żyd-Polak poczuwał się do podwójnej identyfikacji narodowej. Został wychowany w polskiej kulturze, w duchu pozytywistycznych haseł pracy społecznej. Duży wpływ na życie rodziny miała choroba ojca, który kilkakrotnie był on kierowany do zakładu dla psychicznie chorych.

W 1898 Goldszmit wziął udział w konkursie na sztukę teatralną. Na konkurs wysłał dwa utwory, w tym wyróżniony dramat “Którędy?” (sztuka nie zachowała się). Zgodnie z regulaminem konkursu, użył pseudonimu i podpisał się: „Janasz Korczak”. Ten pseudonim literacki zaczerpnął z powieści Kraszewskiego “Historia o Janaszu Korczaku i o pięknej miecznikównie”. Od 1900, publikując cykl felietonów pod tytułem “Dzieci i wychowanie”, zaczął używać powszechnie znanego pseudonimu “Janusz Korczak”.

W roku 1905 Henryk Goldszmit otrzymał dyplom lekarza, został powołany do armii rosyjskiej w wojnie rosyjsko-japońskiej i wyjechał na Daleki Wschód, gdzie służył jako lekarz.

Po powrocie do Warszawy pracował jako pediatra w Szpitalu dla Dzieci im. Bersohnów i Baumanów. Prowadził również prywatną praktykę. Od ubogich pacjentów nie pobierał wynagrodzenia. Рodnosił swe kwalifikacje w Berlinie, Paryżu i Londynie, Szwajcarii. W czasie wojny polsko-bolszewickiej pełnił służbę lekarza w Wojsku Polskim.

W roku 1926 Janusz Korczak opracował pierwszy numer „Małego Przeglądu”. Czasopismo było tworzone z autentycznych listów i materiałów nadsyłanych przez dzieci i młodzież. Korczak dążył do tego, by dzieci ścierały swe wczesne przekonania i kształtujące się poglądy, by podlegały procesowi socjalizacji (poprzez wzajemną akceptację) i przygotowywały się do dorosłego życia. Starał się zapewnić dzieciom beztroskie (co nie znaczy pozbawione obowiązków) dzieciństwo. Traktował je poważnie, mimo dużej różnicy wieku, i prowadził z nimi otwarte dyskusje. Uważał, że dziecko powinno zrozumieć i emocjonalnie przeżyć daną sytuację, doświadczyć jej, po czym samo wyciągnąć wnioski, ewentualnie ponieść konsekwencje. Najaktywniejsi korespondenci “МР” spotykali się na konferencjach organizowanych przez redakcję i specjalnych seansach filmowych, powstały również Koła Przyjaźni, Koło Zabaw i Pomocy, Klub Powieściopisarzy oraz Pracownia Wynalazców. Ostatni numer „MP” ukazał się 1 września 1939.

Razem ze Stefanią Wilczyńską Janusz Korczak założył i prowadził w latach 1912–1942 Dom Sierot – dla dzieci żydowskich w Warszawie. W 1921 roku powstało letnisko dla dzieci. Od 1919 Janusz Korczak współtworzył także Zakład Wychowawczy „Nasz Dom”. Oba Domy, przeznaczone zasadniczo dla dzieci w wieku 7–14 lat, realizowały nowatorską koncepcję samorządnej społeczności z własnymi instytucjami – jak sejm, sąd, gazeta, system dyżurów, opieka dzieci nad dziećmi, notariat, kasa pożyczkowa, kluby sportowe, kółko organizacji „pożytecznych rozrywek”. Prowadzono tam także systematycznie dokumentowane badania nad psychofizycznym i społecznym rozwojem wychowanków.

W listopadzie 1940 Dom Sierot został przeniesiony do getta. W 1942 Dom Sierot – Korczak, pracownicy (m.in. Stefania Wilczyńska, Natalia Poz, Róża Lipiec-Jakubowska i Róża Sztokman-Azrylewicz) i ok. 200 wychowanków – został wywieziony do obozu zagłady w Treblince podczas tzw. wielkiej akcji likwidacyjnej warszawskiego getta.

Relację z ostatniego marszu Janusza Korczaka pozostawił pianista Władysław Szpilman:

Chyba 5 sierpnia (…) przypadkowo stałem się świadkiem wymarszu Janusza Korczaka i jego sierot z getta (…). Spędził z nimi długie lata swojego życia i teraz, w ich ostatniej drodze, nie chciał ich zostawiać samych. Chciał im tę drogę ułatwić. Wytłumaczył sierotom, że mają powód do radości, bo jadą na wieś (…). Gdy spotkałem ich na Gęsiej, dzieci, idąc, śpiewały chórem, rozpromieni, mały muzyk im przygrywał, a Korczak niósł na rękach dwoje najmłodszych, także uśmiechniętych, i opowiadał im coś zabawnego.

Obecnie myśl pedagogiczna Janusza Korczaka jest coraz szerzej znana na świecie, jest on rozpoznawany przede wszystkim jako prekursor i przedstawiciel ruchu na rzecz praw dzieci. Korczak nie popierał żadnej wybranej ideologii politycznej lub edukacyjnej. Jego nowoczesne pomysły pedagogiczne wyrastały z praktyki, chociaż był także dobrze zorientowany w nurtach pedagogicznych i psychologicznych swojej epoki. Współcześnie jest uznawany za jednego z pionierów nurtu pedagogicznego nazywanego „edukacją moralną” (ang. moral education), chociaż nie stworzył żadnej systematycznej teorii na ten temat.

Proponujemy do przeczytania pedagogiczne prace Janusza Korczaka:

„Prawidła życia” – książka dla dzieci, którą ma przeczytać każda osoba dorosła. Prosto i mądrze o tym, jak żyć i jak się cieszyć w tym naszym powikłanym świecie. 

„Pedagogika żartobliwa” – Korczak przebywa latem w pensjonacie na wsi i opisuje swoje relacje z dziećmi, a także — co chyba trudniejsze — z ich rodzicami.

„Prawo dziecka na szacunek” – krótka broszura zawierająca rozważania na temat prawa dzieci do szacunku.

A jeszcze można przypomnieć sobie życzliwego i szczerego króla Maciusia I: czytając książki i słuchając audioksiążki.

Ilustracja autorstwa Tomka Bogackiego z książki „The Champion of Children”.