Tadeusz Dołęga-Mostowicz – klasyk polskiej literatury międzywojennej, urodzony na Białorusi.

Główne wątki rozmowy:

• Od felietonistyki po powieści bestselerowe.
• Przyczyny ogromnego powodzenia wśród czytelników.
• Satyra społeczno-polityczna pisarza („Kariera Nikodema Dyzmy”).
• Powieść przygodowa w twórczości literata.
• Motywy białoruskie w twórczości polskiego autora.
• „Kinematograficzność” prozy pisarza i ekranizacje jego utworów.
• T. Dołęga-Mostowicz jako scenarzysta.
  „Znachor” w wersjach Michała Waszyńskiego i Jerzego Hoffmana.
  Literatura masowa czy sprawdzona klasyka?
• Jak Tłumacze pracują w zespole? (o przygotowaniu białoruskiego wydania „Znachora”).
• Powieści pisarza na łamach czasopisma „Połymia”.
• Prezentacja przetłumaczonej na język białoruski i opublikowanej w czasopiśmie „Połymia” powieści „Kariera Nikodema Dyzmy”.

W spotkanie biorą udział tłumacze Maria Puszkina i Aleś Jemielianau-Szyłowicz, oraz redaktorka naczelna  czasopisma „Połymia” Alena Malczeuskaja.

Moderator – Andrej Chadanowicz.

Transmisja na żywo we wtorek 9 marca o godz. 18:00 na profilu Instytutu Polskiego w Mińsku na Facebook

Tadeusz Dołęga-Mostowicz (1898-1939) – polski pisarz, prozaik, scenarzysta i dziennikarz.

Urodził się 10 sierpnia 1898 w folwarku Okuniewo koło Głębokiego (Białoruś). Syn Stefana i Stanisławy z Popowiczów. Ojciec Tadeusza wydzierżawił majątek i prowadził wzorowe gospodarstwo, które uważano za jedno z najlepszych w powiecie. Wspomnienia z dzieciństwa, które upłynęło w atmosferze dobrobytu i spokoju oraz środowiska, w którym mieszkała miejscowa szlachta, są osią wielu opowiadań T. Dołęgi-Mostowicza. Później rodzina przeniosła się do Głębokiego. Dom Mostowiczów w Głębokim znajdował się przy ul. Krakowskiej (obecnie w tym miejscu jest dom nr 2 przy ul. Sowieckiej).

Wykształcenie podstawowe otrzymał w domu, później uczęszczał do  gimnazjum w Wilnie, które ukończył w roku 1915 ukończył. Brał udział w nielegalnych organizacjach patriotycznych. W czasie studiów na Uniwersytecie w Kijowie należał do konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej. W 1917 przerwał studia i wyjechał do Warszawy, gdzie zaciągnął się ochotniczo do wojska. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej.

W latach 1922–1926 był współpracownikiem, a następnie redaktorem dziennika „Rzeczpospolita; jako felietonista używał wtedy pseudonimu C. hr. Zan. W publicystyce poruszał m.in. drażliwe politycznie sprawy.

W 1927 Dołęga-Mostowicz został pobity przez nieznanych sprawców. Jak podaje w przedmowie do powieści Kiwony Józef Rurawski, pisarz został porwany 8 września 1927 z ulicy Grójeckiej, siłą wciągnięty do samochodu, wywieziony do Janek pod Warszawą, pobity w lesie i wrzucony do dołu ziemnego. Uratował go od śmierci przechodzący przypadkowo rolnik. Według opozycji miała to być próba zastraszenia (lub nawet unieszkodliwienia) krytycznego wobec rządu felietonisty. Po porwaniu i pobiciu pisarz stracił zdrowie i wycofał się z działalności dziennikarskiej na rzecz pracy literackiej[5].

W 1932 ukazała się najważniejsza jego powieść – Kariera Nikodema Dyzmy, w której ukazał mechanizmy kierujące ówczesnymi elitami władzy w Polsce.

Po wielkim sukcesie wydawniczym powieści Dołęga-Mostowicz zajął się wyłącznie działalnością literacką. W latach 30. został autorem kilkunastu bardzo poczytnych książek oraz kilku zrealizowanych scenariuszy filmowych. W ciągu roku pisał średnio dwie nowe powieści (łącznie napisał ich 16). Dzięki popularności swych utworów dorobił się znacznego majątku.

Istnieje kilka wersji ostatnich chwil Tadeusza Dołęgi-Mostowicza. O ile bezspornym jest, że poniósł śmierć w granicznym miasteczku Kuty, o tyle okoliczności tego wydarzenia nie są do końca jasne. Prawdopodobnie stało się to w czasie walki polskiego patrolu osłonowego, którym dowodził, z sowieckimi żołnierzami. W wersji Zygmunta Antoszewskiego pisarz miał zawrócić do Kut znad granicy polsko-rumuńskiej, by rozdać głodującym mieszkańcom chleb pozostawiony w budynku koszar. W tym czasie do miasta wkroczyły wojska radzieckie i trzy sowieckie czołgi ostrzelały samochód z niosącymi pomoc polskimi żołnierzami, którzy wycofali się w stronę mostu. Według naocznego świadka Dołęga-Mostowicz miał zginąć w samochodzie w czasie ostrzału z karabinu maszynowego przez sowietów. Wedle innej wersji pisarz zginął z rąk sowieckich żołnierzy, gdy zwlekał z poddaniem się i oddaniem broni. Istnieje również relacja mówiąca, że Dołęgę zabił sowiecki żołnierz zainteresowany jego butami. Również dokładna data jego śmierci pozostaje nierozstrzygnięta. Wśród historyków przeważa dzień 20 września, jednak reprezentowana jest także wersja, że Mostowicz zginął dwa dni wcześniej, tj. 18 września.

Pierwotnie został pochowany w Kutach 22 września 1939 przez miejscowych Polaków, którzy ufundowali pomnik nagrobny (zawierający z konieczności inskrypcję w języku ukraińskim) i przez lata nim się opiekowali. Jego prochy sprowadzono do Warszawy 24 listopada 1978 i pochowano w katakumbach na Cmentarzu Powązkowskim. Poświęcone pisarzowi epitafium znajduje się w krużgankach (ciąg lewy) warszawskiego kościoła św. Antoniego Padewskiego.

Twórczość

Autor kilkunastu powieści, m.in. Ostatnia brygada (druk w odcinkach 1930, wyd. książkowe 1932), Kariera Nikodema Dyzmy (1932), Kiwony (druk w odcinkach 1932, wyd. książkowe 1987), Prokurator Alicja Horn (1933), Bracia Dalcz i S-ka (1933), Doktor Murek zredukowany i Drugie życie doktora Murka (1936), Znachor (1937), Trzy serca (1938), Profesor Wilczur (1939) czy Pamiętnik pani Hanki (1939).

Mniej znanymi obecnie powieściami (lecz także bardzo popularnymi w latach trzydziestych) są zaliczane do tzw. literatury dla kobiet: Trzecia płeć (1934), Świat pani Malinowskiej (1934) oraz dylogia Złota Maska (1935) i Wysokie Progi (1935).

Wszystkie jego utwory z wyjątkiem Kariery Nikodema Dyzmy, Znachora i Profesora Wilczura zostały w 1951 objęte zapisem cenzury w Polsce, tj. podlegały natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek.

Już przed wojną znaczna część jego powieści doczekała się adaptacji filmowych, z których niektóre zyskały dużą popularność, m.in. “Prokurator Alicja Horn” (1933), “Znachor” (1937), “Profesor Wilczur” (1938), “Trzy serca” (1939).

„Sanatorium pod Klepsydrą”: czytania online literatury polskiej po białorusku

 „Reaktywujemy tu przeszły czas z jego wszystkimi możliwościami, a zatem i z możliwością wyzdrowienia.”
Bruno Schultz „Sanatorium pod Klepsydrą”

Tłumaczenie literatury pokonuje odległości w przestrzeni i czasie, usuwa (samo)izolację językową i kulturową, czyni dawnych klasyków „współczesnymi”, a zagranicznych współczesnych autorów „rodakami”. Ukazanie tych właśnie procesów ma na celu cykl spotkań online z białoruskimi tłumaczami polskiej poezji i prozy.

Organizowany przez Instytut Polski w Mińsku przy wsparciu Wydawnictwa „Łohwinau” cykl „Sanatorium pod Klepsydrą” obejmuje czytania utworów i rozmowy o kultowych polskich autorach XX-XXI wieku, wśród których jest kilku laureatów i laureatek Nagrody Nobla. Dobra okazja, nie wychodząc z mieszkania, usłyszeć genialną poezję, zainteresować się aktualną prozą, dowiedzieć się o najlepszych opublikowanych tłumaczeniach polskich pisarzy po białorusku.