Na wieczór, zorganizowany we współpracy z Instytutem Polskim w Petersburgu, złożyła się barwna opowieść o młodości Bronisława Piłsudskiego, latach zesłania na Sachalinie poświęconych badaniu miejscowych ludów i jego licznych podróżach. Miejsca, do których trafił okrążając niemal w całości kulę ziemską, Danuta zamierza odwiedzić w ciągu dwóch lat, prowadząc po drodze badania terenowe i archiwalne. Relacja z podróży „Śladami Bronka” ma charakter wirtualnego, interaktywnego przekazu w formacie WebDoc.

Licznych gości przybyłych na spotkanie szczególnie zainteresowały petersburskie ślady Bronisława Piłsudskiego. Zgodnie z polską tradycją, wieczór zakończyła zbiorowa degustacja pączków, jak przystało na Tłusty Czwartek.

Bronisław Piłsudski urodził się 2 listopada 1866 r. w Zułowie, w powiecie święciańskim. Naukę rozpoczął w gimnazjum w pobliskim Wilnie, gdzie razem z bratem Józefem zorganizowali kółko samokształceniowe „Spójnia”. Usunięty ze szkoły za tę działalność, Bronisław przeniósł się do Sankt Petersburga. Tu zdał maturę i rozpoczął studia prawnicze na uniwersytecie. Oskarżony o udział, we współpracy z terrorystyczną frakcją Narodnej Woli, w przygotowaniach do zamachu na cara Aleksandra III, w 1887 r. został aresztowany i skazany na karę śmierci, którą zamieniono na 15 lat katorgi. Miejscem zesłania był odległy Sachalin, wyspa na Oceanie Spokojnym, leżąca u wschodnich wybrzeży Azji. Tam, we wsi Rykowskoje początkowo, jak inni katorżnicy, ciężko fizycznie pracował, karczował las, wykonywał roboty budowlane i ciesielskie, zajmował się bydłem. Z czasem, ze względu na brak ludzi wykształconych, przeznaczono go do lżejszych prac, został nauczycielem i pisarzem w kancelarii Zarządu Policji Okręgu Tymowskiego. Na polecenie władz prowadził obserwacje klimatologiczne i badania botaniczne.

Na zesłaniu, z czasem zaczął realizować swoje pasje poznawcze i zajął się działalnością badawczą. Zainteresował się ludnością autochtoniczną: Gilakami (Niwchami), Ajnami i Orokami. Rozpoczął systematyczne studia nad ich językiem i kulturą. Zyskał sobie szacunek i sympatię zarówno tubylców, jak i miejscowej administracji. Przyczynił się do powstania muzeum na Przyczółku Aleksandrowskim, dla którego opracował zbiór etnograficzny liczący ponad tysiąc eksponatów. Zajął się też oświatą ludową, organizował szkoły, prowadził odczyty z historii i literatury. Spędził kilka lat we Władywostoku, gdzie był kustoszem muzeum. Przygotował kolekcję na Wystawę Etnograficzną w Paryżu w 1900 r., nagrodzoną srebrnym medalem. Wkrótce powrócił na Sachalin, by kontynuować badania nad Ajnami. Zamieszkał w wiosce Ai na wschodnim wybrzeżu wyspy, tam ożenił z Ajnuską, miał z nią syna Sukezo i córkę Kiyo. Ich potomkowie mieszkają obecnie w Japonii.

Badał również życie Ajnów na japońskiej wyspie Hokkaido w ramach ekspedycji Wacława Sieroszewskiego pod auspicjami Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego. Prawdopodobnie zaangażował się w wydarzenia 1905 r. i dlatego musiał uciekać z Rosji. Przez Japonię i Stany Zjednoczone przedostał się do kraju. Żona i dzieci pozostały na Sachalinie, nigdy już ich nie zobaczył.

Pod koniec 1906 r., po niemal 20 latach zsyłki, znalazł się w Krakowie. Pomocy finansowej i duchowego wsparcia udzielił mu brat Józef. Były katorżnik próbował odnaleźć się w nowej rzeczywistości, podróżował wiele po Europie, sporo pisał, opublikował swoją jedyną książkę „Materials for the Study of the Ajnu Language and Culture”. Na pewien czas osiadł w Zakopanem, gdzie zamieszkał w willi Korniłowiczówka pod Nosalem. Zafascynowany kulturą ludową Podhala i sąsiednich krain, Spiszu i Orawy, zaczął prowadzić badania terenowe. Zebrane i opracowane przez niego eksponaty znacznie wzbogaciły zbiory Muzeum Tatrzańskiego, a także Muzeum Etnograficznego w Petersburgu.

Gdy wybuchła I wojna światowa, jako poddany rosyjski musiał opuścić Galicję. Udał się do neutralnej Szwajcarii, po czym przeniósł do Rapperswilu, gdzie prowadził działalność charytatywną i współpracował z redakcją „Encyclopédie Polonaise”. Następnie wyjechał do Francji i pracował w agendach Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu. 17 maja 1918 r. zginął w nurtach Sekwany, w do dziś niewyjaśnionych okolicznościach. Pochowany został na Cmentarzu Polskim w Montmorency. W 2000 r. urna z ziemią z jego grobu została złożona na Starym Cmentarzu w Zakopanem, gdzie wzniesiono tam symboliczną mogiłę „króla Ajnów”.

Bronisław Piłsudski zyskał ogromne uznanie w Rosji i Japonii jako badacz kultury tubylczych ludów Sachalina i Hokkaido. Jego dorobek także współcześnie ceniony jest przez badaczy antropologów.

Opr. Ewa Ziółkowska

fot. Denis Szczeglow